181108
Ik reis samen met S. en F. naar Brussel. S. is op weg
naar Lyon, waar ze een colloquium gaat voorbereiden over Spinoza. Ze vertelt
honderduit over waar ze mee bezig is: (onder meer) Spinoza’s leermeester
Franciscus van den Enden, die samen met Pieter Cornelisz. Plockhoy een ideale
gemeenschap wilde stichten in wat nu Delaware heet, de christelijke sekte
socinianisme, en de vergeten filosoof Adriaen Koerbagh, een tijdgenoot van
Spinoza. Koerbagh was een zeer radicaal vrijdenker, die dan ook in de boeien
werd geslagen en kort daarna op 36-jarige leeftijd in de kerker overleed. Het
gerecht vernietigde al zijn werk, maar bewaarde – met het oog op de rechtsgang
– twee exemplaren van Koerbaghs Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd.
Paradoxaal genoeg dus bereikte ons dit werk dankzij de instantie die eropuit
was het te doen vergeten. Een Bloemhof is een woordenboek van zogenaamde
'bastaard-woorden', woorden die vanuit vreemde talen het Nederlands
binnendrongen. Het kon niet door de beugel omdat Koerbagh niet al te vriendelijk
was voor godsdienstige aangelegenheden, getuige hiervan dit citaat uit het
lemma ‘createur’:
Vraagd imant waarom dat ik niet seg schepper, om dat God is den schepper die
de Waereld uyt niet geschaapen heeft? Die sy tot antwoord, dat God oneygentlijk
gesegt word een schepper te zijn, om dat een schepper soodanigen een betekent
die iets schept, ’t zy water uyt de bak, of bry uyt de pot, het betekent ook
een tuyg daar men mede schept. Ten anderen en is de Waereld niet geschaapen (of
liever gemaakt of gedaante of gestalte gegeeven) uyt niet, maar de Waereld in
’t algemeen heeft van eeuwigheyd geweest, of die het selve niet belieft te
gelooven, die most die regel, uyt niet komt niet, met bondige reden konnen
wederleggen, ’t zy met de Schrift of met de Waerelds wijsheyd. Met de Schrift en
kan men niet, want het staat in de Schrift niet, dat de Waereld uyt niet soude
gemaakt zijn: nog minder kan men het met de Waerelds wijsheyd doen, want daar
strijd het regt tegen. Soo dat, al stond het al in de Schrift (gelijk ’t nu
niet en doet) het evenwel valsch sijn soude, om dat het tegen de Waerelds
wijsheyd, die op de rede gegrond is, strijd. Het moge duidelijk zijn dat
Koerbagh een voorbereider was van de Verlichting, hij was in elk geval zijn
tijd ver vooruit. * Tijdens de lunch (…) zwans ik er stevig op los. * (…) naar Cold
War van Pawel Pawelkowski. Terug thuis (…), schrijf ik er nog over. *
