REACTIES EN NASCHRIFT BIJ 85
Mijn tekst over Arno en Stromae (‘Twee
interviews’) van eergisteren werd op Facebook
druk gelezen en geliket, maar zorgde ook voor enige controverse. Op zich ben ik
altijd wel blij dat er op mijn tijdlijn een discussie ontstaat want dat
betekent dat wat ik zelf schreef érgens over ging – en laat dat nu net een van
mijn ambities zijn. Maar het is wel moeilijk om een juiste strategie te
handhaven want je moet meerdere bordjes in de lucht houden en de buigzame
stokjes waarop ze draaien zijn vaak nogal fragiel. Op zo’n momenten merk je hoe
sterk Facebook is als polarisatiemachine. (Zie daarover meer in deze
tekst.) Een van mijn stelregels bij het al
dan niet reageren is dat ik daarin iets zou moeten kunnen schrijven wat niet al
in mijn tekst staat. Wanneer ik bijvoorbeeld mijn mening nog meer moet
nuanceren of zelfs herzien. Dit betekent dat als ik niet repliceer op een
reactie, dat de persoon die heeft gereageerd mijn tekst niet goed gelezen
heeft. Dat kan natuurlijk betekenen dat mijn tekst niet goed geschreven is,
maar ik heb de pretentie ervan uit te gaan dat dat niet het geval is.
Op een tweetal reacties ging ik
uitvoeriger in. Ik geef hieronder telkens de reactie en daarop mijn repliek.
Uiteraard zonder de zaken uit hun context te rukken. (Er was nog een derde
reactie waarop ik uitvoeriger uitging, maar ik vond het nodig om dat via
Messenger te doen, dus dat hoort in de sfeer van de vertrouwelijkheid te
blijven.) Daarna maak ik nog een korte bedenking.
*
reactie van Mitta van der Maat: De
"authenticiteit" van een performer? Vreemd concept;
https://www.merriam-webster.com/dictionary/performance. Wat mij (als performer)
geleerd is (en ik ga daarmee akkoord) is dat niet de performer "iets moet
voelen/ ondergaan", maar dat het de emotie moet kunnen overbrengen op
zijn/haar publiek. Of de plek om deze performance te veltrekken op een journaal
thuishoort, laat ik in het midden, maar daarbij een bedenking: op onze
journaals krijgt het "spel" van sporters een zéér prominente plaats.
Niemand vindt dat blijkbaar vreemd. Als het om een (vaak kort) item gaat over
een nog-niet-overleden artiest zijn er plots vragen over
"authenticiteit" en "nieuwswaarde" en dergelijke.
repliek: Natuurlijk
krijgen sporters veel te veel en cultuurmensen veel te weinig aandacht. En
inderdaad, de 'performance' van Stromae, want dat was het, hoort volgens mij
niet thuis in een tv-journaal.
Wat die authenticiteit betreft: ik
had het over de authenticiteit van hun muziek. Die was er volgens mij in het
begin wel maar nu niet meer. Maar dat is een persoonlijke beoordeling, en hier
eigenlijk niet van belang. Wel belangrijk is de authenticiteit van hun - wat u
noemt - 'performance' in de interviews. Wel, dan stel ik bij mezelf vast dat
Arno iets positiefs heeft kunnen overbrengen (naar mij) en Stromae niet
(veeleer het omgekeerde). En dan is er nog de authenticiteit als mens -
daarover gaat mijn laatste zin.
Ik zal het anders stellen:
misschien overwoog in het interview van Arno de mens en niet de performer,
terwijl in het interview van Stromae de performer voor de mens kwam. En dat
laatste voelde ik aan als problematisch omdat hij nu net een zeer menselijke
problematiek aankaartte. (Terecht aankaartte, dat betwist ik niet!) Stromae
trad in dat tv-interview op als een performer die zeer goed weet wat hij moet
doen om zijn doel te bereiken en die er niet voor terugschrikt om alle
beschikbare middelen te gebruiken. Ook als dat een oneigenlijk gebruik is. Maar
dat is zijn probleem niet. Als de nieuwsredactie van TF1 dit toelaat en zo haar
eigen geloofwaardigheid ondermijnt (en onrechtstreeks die van andere
redacties), is dat haar probleem, niet het zijne. Zijn doel is bereikt: (1)
aandacht voor de suïcideproblematiek en (2) aandacht voor zijn nieuwe plaat.
(Niet noodzakelijk in die volgorde.) Als er bij het interview van Arno al een
doelgerichtheid was, dan een totaal andere. Naar mijn aanvoelen toch. Daar ging
het om afscheid nemen en het uiten van dankbaarheid.
*
reactie Ecce Los: Ik heb geen van beide interviews gezien,
zodat ik niet kan zeggen welke betekenis ze voor mij zouden gehad hebben. Maar
de reserves waarmee u uw indrukken inleidt en afsluit, zijn volgens mij
onnodig. Als iemand gebruik maakt van de mogelijkheid zijn emoties publiek te
ventileren, hoeft degene tot wie de boodschap gericht is zich niet te schromen
daar een mening over te geven, zeker niet als dat op een beschaafde manier
gebeurt zoals in uw artikel.
repliek: Ik heb die
omzichtigheid er expliciet in aan bod laten komen omdat ik het ook over dat
klimaat wilde hebben waarin we nu veroordeeld zijn ons gedacht te zeggen. Voor
je het weet beland je in een totaal gepolariseerde discussie waarin voor geen
enkele nuance nog ruimte is. Het gebeurt al te vaak dat mensen bijzonder snel
bijzonder agressief reageren. Ik heb bij mezelf de aarzeling gevoeld om mijn
bedenkingen bij de twee interviews uit te schrijven. Mijn tekst is daarom ook,
en misschien zelfs in de eerste plaats, een onderzoek naar de mogelijkheden om
alsnog een beschaafd debat te voeren.
*
naschrift:
Het kon niet anders of mijn tekst
‘Twee interviews’ zou uitgesproken reacties uitlokken. Want wat blijkt, zoals
mij nu pas helemaal duidelijk wordt? Inderdaad, dat ik er twee kwesties in
aanraak die volgens mij allebei verdedigbaar zijn maar die diametraal tegenover
elkaar staan.
1.
Het eerste standpunt wordt, zo las
ik vanmorgen op een tijdlijn van iemand die mijn tekst geliket had, verwoord in
een kort
artikel op de website van L’OBS. Hier staat de journalistieke deontologie centraal. Dit
standpunt was mijn centrale bekommernis, niet de kwaliteit van het werk van
Arno en Stromae – bij nader inzicht had ik daar beter helemaal niets over
gezegd. Dit standpunt zegt: je mag de code van een nieuwsuitzending niet
doorbreken met een van die code afwijkende interventie, ook niet wanneer die
een goed doel voor ogen heeft. (Ook al was dat ook hier discutabel want het
doel dat Stromae voor ogen had was niet alleen maar: aandacht vragen voor de
suïcideproblematiek.) Je hebt die code namelijk nodig voor je
geloofwaardigheid. Een nieuwsuitzending is gebaseerd op het onderscheid tussen
feit en fictie, tussen ernst en amusement, tussen neutrale berichtgeving en
wervende actie. De redeneerfout die dan gemaakt wordt is: ‘hij vindt de
journalistieke deontologie primordiaal, dus heeft hij geen oog voor de
suïcideproblematiek’.
2.
Het tweede standpunt zegt: de
suïcideproblematiek is belangrijk en rechtvaardigt creatieve acties. Ook daar
ben ik het mee eens. In de ruis die onze wereld geworden is, is het uitermate
moeilijk om nog de aandacht te capteren. Wanneer je dan in een positie bent, zoals
Stromae in dat journaal, waarin je zeer veel mensen kunt bereiken, maak er dan
gebruik van. Ook al overschrijd je dan bepaalde codes. Stromae heeft dat
gedaan. Of juister: hij heeft de journaliste van dienst, en bij uitbreiding de
hele redactie van dat programma, overtuigd om met hem mee te werken want dat
was nodig om hem te laten doen wat hij heeft gedaan op de manier waarop hij het
deed. Dat legt de hele verantwoordelijkheid voor dit incident bij die redactie.
Eigenlijk treft Stromae zelf – of zijn entourage – geen schuld, welbeschouwd.
Misschien had ik daar wat meer de nadruk op moeten leggen. De redeneerfout die
hier gemaakt wordt is: ‘hij vindt het belangrijk dat er aandacht gaat naar de
suïcideproblematiek, in die mate zelfs dat alle middelen gerechtvaardigd zijn,
ook het op het spel zetten van de journalistieke deontologie’.
Dit is een catch 22 want ik vind
beide kwestie belangrijk: zowel de journalistieke deontologie als de aandacht
voor de suïcideproblematiek. Door het manoeuvre van Stromae (of van zijn
entourage), in samenspraak met de redactie ontstaat die heftige tegenstelling
waarbij er – geheel volgens de huidige geplogenheden van Facebook – onnodig
hard van leer wordt getrokken om het eigen gelijk te verdedigen.
Heeft Stromae zijn doel bereikt?
Jazeker. Maar is er schade? Ja. Vooral voor de journalistiek die, zoals
sommigen nog beweren, de vierde pijler van onze democratie zou moeten zijn. Dat
is een in hoge mate theoretisch gegeven want we weten allemaal dat de
journalistiek daartoe meestal de nodige onafhankelijkheid ontbeert. Ik citeer
het artikel in L’OBS: ‘Soudain, tout
est embrouillé. Il n’existe plus de distinction entre l’espace d’information, soumis à
cette vieille chose tenace qu’on nomme la déontologie journalistique, et
l’espace du clip. Plus de différence entre l’éthique pointilleuse, et le
déroulement du spectacle. Plusde séparation entre le regard nécessairement
distancié, et les impératifs du show-business.’ Het
wordt moeilijk om het argument van onder meer trumpisten en allerlei andere
volksmanipulatoren te weerleggen wanneer zij het hebben over fake media. Daar staat tegenover dat de
boodschap van Stromae misschien is doorgedrongen tot een paar mensen die er
baat bij hebben. Misschien hebben zijn woorden troost en kracht gebracht. Ja,
misschien. We zullen de schade die hij heeft aangericht dan maar als collateral beschouwen zeker?
