maandag 31 januari 2022

notitie 102

BAKKEN ERKENNING

 

Guido van Heulendonk produceert literatuur van de bovenste plank. De roman De afrekening doorstaat wat mij betreft de vergelijking met bijvoorbeeld een Paul Auster, die in hetzelfde register wereldfaam heeft verworven.

De afrekening brengt ook een verhaal. Ik bedoel: niet énkel een verhaal. Ja, ook een verhaal, in de zin van: veel meer dan alleen maar een verhaal. Hoe het verhaal afloopt, ik weet het nog niet, ik ben ergens voorbij halfweg. Het gaat over liefde, dood, schrijven en het verleden. Zo, dat weet u dan ook weer. Ik heb er, op basis van wat ik tot nu gelezen heb, alle vertrouwen in dat De afrekening niet op een sisser zal aflopen. Dat vertrouwen is gebaseerd op het métier dat ik hier geëtaleerd zie. Amai, wat een schrijver. Van Heulendonk speelt met taal en een grote kist culturele bagage, en weet heel goed hoe hij de lezer voor zich kan winnen door hem niet alles voorgekauwd aan te reiken. De afrekening is een schatkamer vol spiegelingen, listen en lagen. En als je voldoende aandachtig leest, verdwaal je net niet. Dat ‘net niet’ is het hoogste lezersgenot. Je mag, neen, moét je weg zoeken – en je weet dat de schrijver jou niet in de steek laat. Hij blijft onnadrukkelijk aanwezig. Maar de lezer moet wel wérken, en het is in dat werken dat de grootste voldoening ligt omdat de lezer zich daardoor op zijn waarde geschat weet.

Ik geef een voorbeeld.

In de passage vanaf pagina 151 herinnert de ik-persoon, Govert, zich een spijtig voorval op het lentefeest van zijn oudste zoon. De moeder, de inmiddels overleden Angelique, verknalde op dat feest de groepsfoto door juist op dat moment afwezig te zijn: ze was een telefooncel gaan zoeken om bij de uitgever haar redacteur te bellen. Angelique had net ontdekt dat in het manuscript van haar debuutroman De afrekening (jawel, dezelfde titel!) een fout was blijven staan: het zijn niet de broers Goncourt die graag in het restaurant op de Eiffeltoren dineerden (omdat dat de enige plek in Parijs was waar dat lelijke misbaksel niet te zien was), neen, het was Guy de Maupassant! Zo’n flater wilde Angelique niet in haar gekoesterde eersteling laten staan – en dus riskeerde ze het om het groepsfotomoment te missen. Het feestvarken, haar eerste kind Maxime, kon er niet om lachen. Na het feest probeerde Govert zijn vrouw te doen inzien dat ze tussen groepsfoto en telefoontje de verkeerde keuze had gemaakt. Ten eerste had in haar boek niet de ik-persoon, Angeliques alter ego, de Goncourt-fout gemaakt, maar wel haar partner Valcke. En deze Valcke is – u raadt het – geboetseerd naar Govert. ‘Een pedante kwast, zei ik.’ (Wat een heerlijk-zelfrelativerende ironie is want natuurlijk lacht Van Heulendonk hier niet alleen Govert uit maar ook zichzelf want hij, Van Heulendonk, is zelf, zoals uit deze passage zeer duidelijk blijkt, ook niet vies van verwijzingen naar andere schrijvers.) Govert probeerde – zoals hij zich ‘nu’, in het heden van Van Heulendonks boek, dat dus ook De afrekening heet, herinnert – Angelique ervan te overtuigen dat die fout heus zo erg niet was. Bovendien trof niet alleen haar, Angelique, schuld, maar ook hemzelf, Govert, want had niet ook hij bij het herlezen van de drukproeven van Angeliques boek de fout over het hoofd gezien? Dat zullen de meeste lezers ook wel doen, herinnert Govert zich nu dat hij toen zei. (Als lezer voel ik mij aangesproken want ik had het ook niet geweten, dat het niet de Goncourts waren maar wel De Maupassant!) Dus trek het je niet aan, probeerde de Govert van weleer nog Angelique te sussen. Wanneer uiteindelijk enige tijd na het lentefeest en de gemiste groepsfoto Angelique het gedrukte boek in haar handen hield en daarin de fout ontwaarde (ze was te laat geweest met haar telefoontje, ze waren het al aan het drukken), moest Govert haar troosten: ‘“Het is maar literatuur,” zei ik, “des mots passants.”’ Dat is bijzonder geestig, en dan moet het beste nog komen want Govert/Van Heulendonk voegt hieraan toe: ‘Flauw, en niet eens origineel.’ En met dat laatste knipoogt Van Heulendonk naar de lezer: ‘Zelf gebruik ik ook maar flarden die ik her en der opraap – en als u niet achterhaalt waar ik ze vind, of dat ze misschien wel fout zijn, dan heb ik u beet, het maakt deel uit van het spelletje dat we hier spelen.’ (De aanhalingstekens rond deze laatste zin willen niet zeggen dat het een citaat uit De afrekening van Van Heulendonk is, enkel dat het een veronderstelde gedachte is die ik de auteur in de mond, of de geest, leg.

Kunt u nog volgen? Enfin, eigenlijk moet u dringend dat boek lezen. Deze voorlaatste roman vond ik in de soldenbakken van de Fnac, maar ik hoor op Facebook links en rechts dat Van Heulendonks nieuwste, Vrienden van de poëzie, zeer goed is en dat verwondert mij, op basis van het boek dat ik nu aan het lezen ben, totaal niet.

Dat iemand als Guido van Heulendonk nu al met tien romans in vijfentwintig jaar aan de weg moet timmeren zonder dat een grote doorbraak en internationale erkenning hem te beurt zijn gevallen, is voor mij onverklaarbaar. Ligt het aan zijn temperament, zijn connecties, het toeval? Ik mag hopen dat de frustratie hierover, waaraan hij uitermate impliciet en zonder dat het stoort hier en daar en altijd tussen de regels van De afrekening lucht geeft, spoedig ongedaan kan worden gemaakt met bakken erkenning, prijzen, herdrukken en vertalingen.

***

Naschrift: Paul Auster komt voor in Van Heulendonks roman, en wel op p. 158. Dat merkte ik pas – u moet mij geloven! – nadat ik het bovenstaande stuk had geschreven.

***

Guido van Heulendonk, De afrekening, 2019

6357

Damme, IJsberg - 211205

 

zondag 30 januari 2022

parallel 184

En dan had je dames met een wat dubbelzinniger profiel: de actrices en danseressen en modellen, de onderhouden vrouwen, de courtisanes, de grandes cocottes, de demi-mondaines, de horizontales, de amazones, de lionnes, de ‘marmeren meisjes’, de ‘manneneetsters’.

Luc Sante, Het andere Parijs, 137

ǁ

Op sommige dagen heb ik, om weer een zekere lichtheid te verwerven, er genoeg aan om gewoon het lijstje elegante synoniemen af te gaan waarmee in het Parijs van weleer de toenmalige escorts werden aangeduid: fille du monde, fille de joie, demoiselle de bon ton, courtisane, femme de plaisir, demicastor, fille de vertu morente

Alessandro Baricco, Een bepaald idee van de wereld, 53

wolken 4478-4480

wolkenfragmenten uit Alessandro Baricco, Een bepaald idee van de wereld

4478

Het is de wind die het gras van de dat veld beweegt, het overtrekken van de wolken waardoor af en toe vluchtige schaduwen over de kleuren worden geworpen. (96)

4479

Als een dik wolkendek ligt het stof langs de plinten tot aan de stijlen van een koperen bed met daarop dikke donzen dekbedden, neergesmeten kleren, boeken, een dienblad met theekopjes, tubes en flessen, verfrommelde doosjes van mintsnoepjes, batterijen, een walkman, cassettebandjes, een opengescheurd pakje condooms. (133-134; Baricco citeert Inka Parei)

4480

Overigens schijnt Hertervig een meester te zijn geweest in het schilderen van wolken; ik zou het kunststukje van Fosse ook op een andere manier kunnen uitleggen door te zeggen dat zijn stijl zich beweegt zoals de wolken in zichzelf bewegen. (177-178)

facebookbericht 1224

Het is opmerkelijk hoe, met ouder worden, de kloof tussen wat je zelf onder humor verstaat en de humor die tegenwoordig blijkbaar als humor wordt gezien, alsmaar wijder wordt. En dieper.

notitie 101

(210128)

BROOD OP DE PLANK

Gisteren passeerde redelijk onopgemerkt in het nieuws het voornemen van federaal Justitieminister Van Quickenborne dat kruimeldieven voortaan harder zullen worden aangepakt. Wie op heterdaad wordt betrapt, dient meteen een boete van 300 euro te betalen. Een ‘lik-op-stukboete’ noemt Quickie dat met een flinke kwinkslag. Wie die kruimeldieven dan wel zijn, en waarom zij zich tot het wederrechtelijk vervreemden van kruimels geroepen voelen, daar hebben we het even niet over. Neen, de winkeldiefstallen zijn de afgelopen jaren met zo- en zoveel procent gestegen en de middenstand, die het land regeert, dient daartegen beschermd.

Dat er een rechtevenredige correlatie bestaat tussen de toenemende ongelijkheid en armoede en de stijging van het aantal winkeldiefstallen, daar wordt even niet op ingegaan. Overigens, wat steelt een kruimeldief bij de kruidenier of in de buurtsuperette als het al geen voedsel is om zijn honger te stillen?

Mag wie honger heeft een brood stelen?

Aan de ingreep van Mr Q, de zoveelste manifestatie van de sluipende verrechtsing en verharding van onze maatschappij, moest ik denken bij het bekijken van A Ciambra van Jonas Carpignano.

Ciambra is een krottige uithoek van het land nabij de stad Gioia Tauro in Calabrië, Zuid-Italië, vlakbij de Straat van Messina, waar de voet van het schiereiland de bal Sicilië op de wreef neemt. Het arme Zuiden. Carpignano toont hoe een Roma-familie er probeert te overleven met elektriciteit aftappen, allerlei onbestemde handeltjes, bagage- en autodiefstallen. Een en ander komt de reputatie van de zingaro’s zeker niet ten goede. Wanneer zijn oudere broer en vader gevankelijk zijn weggevoerd voelt de 14-jarige Pio zich geroepen om voor brood op de plank te zorgen. Het laat zich raden dat deze jongeman niet de luxe heeft om zijn tijd te nemen om volwassen te worden.

Behalve de Roma zijn er in de onmiddellijke omgeving nog twee andere gemeenschappen. Om te beginnen zijn er uiteraard de Italianen – we zien ze in deze film nimmer uit hun betonnen woonblokken tevoorschijn komen. Aan een andere zelfkant leven de Afrikanen: donkere mannen zonder papieren, die al evenzeer bijzonder creatief moeten zijn om zich van hun voortbestaan te verzekeren en om hun achterban in het verre Ghana of Mali een schijn van hoop voor te houden.

De acteurs die de leden van de familie Amato spelen heten allemaal Amato – zij zijn met andere woorden gewoon zichzelf en het moet gezegd, dat doen ze schitterend. Wonderlijk hoe Carpignano erin slaagt om hen, ja ook de kleinste kinderen, de camera te doen vergeten. De ouders en de talrijke broers en zussen van Pio slaan voortdurend de goorste taal uit en geven zich over aan overmatige tabaks- en alcoholconsumptie. Het huishouden krijgt regelmatig de politie over de vloer en het contrast tussen taal en voorkomen, ook vestimentair, van het zootje en de picobello, zelfs ietwat nuffige uitdossing van de carabiniere, met veel blingbling en opzichtige versierselen en insignes, kan moeilijk groter zijn.

Ook de omgeving is niet bepaald riant te noemen. Van een korte virtuele rondrit tussen de eenvormige betonblokken op Google Street View wordt een mens al vlug mistroostig en het moet gezegd: het decor van A Ciambra verschilt in niet veel van een stort.

De oude man en het grijze paard die in de film een paar keer opduiken, verwijzen naar een ver verleden. ‘Wij waren altijd onderweg,’ zegt de oude man tot Pio. En hij geeft hem nog een harde levensles: ‘Vergeet niet, het is altijd wij tegen de hele wereld.’

Mag wie honger heeft een brood stelen? Spreuken 6:30-31 is niet eenduidig hierover: ‘Men neemt de dief het stelen niet eens zo kwalijk, / als hij honger heeft en zijn eetlust bevredigt, / maar als hij betrapt wordt, moet hij het zevenvoudig vergoeden’. Toen in 2011 in Genua een dakloze zijn soepstengels afrekende maar twee stukken kaas en een plak worst die hij in zijn schamele jas verstopt had niet, werd hem een zware straf opgelegd. Maar een hogere rechter oordeelde dat het recht op leven voorrang geniet op het recht op eigendom. Niet zo denkt Quickie erover: wie arm is, verdient niet beter dan bij een mislukte poging om zijn honger te stillen bij de lurven te worden gevat.

Nog een geluk dat de regering waar Quickie deel van uitmaakt vorige week besliste om weer eens voor enkele miljarden leuke defensiespeeltjes aan te kopen.

 

Jonas Carpignano, A Ciambra (2017)
De Bijbel, Spreuken, Willibrordvertaling, 1978
https://www.waarmaarraar.nl/pages/re/96869/Eten_stelen_mag_als_je_honger_hebt_top5.html
https://www.standaard.be/cnt/dmf20220121_98053687

6356

Brugge, Magdalenastraat - 211204

 

zaterdag 29 januari 2022

notitie 100

HONDERD NOTITIES

 

Het fenomeen is bekend: je wil het moment niet missen dat de kilometerteller van fiets of auto de negens in nullen omtovert. Die fractie van een seconde geniet een net iets hogere status dan alle fracties ervoor en erna. Ook de restfracties.

Om maar te zeggen, dit is de honderdste aflevering van deze rubriek ‘Notities’. Ik kijk eens of er enige glans te ontwaren valt in het terugblik met bespiegelingen dat ik hier heb opengetrokken – oei, dat beeld hapert, ik hoop dat niemand zich snijdt aan de bramen maar ik laat het toch maar staan.

Na negenennegentig notities kan ik voor mezelf in deze notitie 100 nagaan waar mijn aandacht vooral naar uitgaat. De cijfers betreffen de nummering van de notities. Ze zijn terug te vinden via de zoekfunctie op mijn blog: tik in het vak links bovenaan ‘notitie ##’.

 

Literatuur (29)

2. Eric de Kuyper, Aan zee

7. S. Carmiggelt & Peter van Straaten, Onzin

11. Robert Walser, De bediende

12. Carl Friedman, Tralievader

13. Carl Friedman, Twee koffers vol

17. Een gedicht van Rutger Kopland

24. Herman Leenders, God speelt drieband

26. Pierre Plum stopt met Facebookcolumns

28. Italo Svevo, Een geslaagde grap

39. Ali Smith, Herfst

43. Chris Kraus, I love Dick

45. Twee auteurs met dezelfde naam: Chris Kraus en Chris Kraus

48. Rob van Essen, Elektriciteit

49. Mijn ervaringen met twee boeken van Herman Portocarero

50. Georges Perec, Ruimten rondom

52. Georges Perec, Quel petit vélo à guidon chromé au fond de la cour?

63. De blog van Martin Pulaski

68. Herinneringen aan Bernard Dewulf

78-82. Vrouwen op de leeslijst

84. Olga Tokarczuk, Récits ultimes

86. Eric Min over Émile Verhaeren

95. Fleur Jaeggy, De gelukzalige jaren van tucht

97. Eric de Kuyper, Een tafel voor één

98. Een bezoek aan de tweedehandsboekenwinkel

99. Félix Fénéon, Het nieuws in drie regels

 

Observaties uit het persoonlijk leven (23)

3. Hoe ik op café het gesprek van drie oudere mannen afluister

9. Hoe ik bij het opruimen van een doos oud papier door mijn verleden dwaal

13. Hoe een kattebelletje een vergeten wereld oproept

30. Hoe ik dacht dat ik mijn diploma’s kwijt was

34. Hoe mensen op straat aanspreken je dag goed kan maken

35. Hoe we afscheid namen van Monique De Canck

38. Hoe ik vorige nacht twee keer droomde

41. Hoe de vogels op het Stil Ende zich gedragen

42. Hoe ik mijn huishouden voor de Jan Steen-status probeer te behoeden

46. Hoe je ziet hoe anderen je ouder zien worden

56. Hoe je de eenvoudigste handelingen kunt ontleden tot een samenspel van kleine wonderen

59. Hoe in het leven de doden soms langskomen

61. Hoe een polshorloge na drie decennia wordt teruggevonden

62. Hoe een koppel wandelt op de Vesten

66. Hoe een overtreding niet bestraffen een pedagogische meerwaarde kan hebben

71. Hoe ik bij het wakker worden het noorden kwijt kan zijn

72. Hoe ik voor 2022 mijn nieuwjaarswensen formuleer

83. Hoe ik mijn treinrit van Deauville naar Parijs beleef

89-92. Hoe ik in Parijs zes uren zoekmaak met nietsdoen

94. Hoe ik mijn persoonlijk beeld van Parijs samenstel met herinneringen

 

Maatschappelijke problemen (13)

4. De zaak-Bart De Pauw

6. Klimaatspijbelen

10. De wereld valt uit elkaar

44. De praktijken van Telenet

47. Economie haalt niet het beste in de mens naar boven

51. Reacties op notitie 47

53. Lieven De Cauter en Immanuel Kant over vooruitgangsgeloof

57. Kassandra

58. De waarheid staat onder druk: Maria Ressa

70. Armoede en geld in Parijs

73. Openbaar vervoer en privatisering

74. Euthanasie

93. Schandalen in het voetbal

 

Politiek (8)

1. Nationalistische vlaggen naast het parcours van het WK wielrennen.

29. De vluchtelingen bij het Kanaal

31. Marc Le Bruyn reageert op De reset van Mark Elchardus

64-65. Een voordracht over anarchie

67.  Ted Kaczynski aka The Unabomber

69. Cultuurbeleid in coronatijden

76. De Franse oorlog in Algerije

 

Film (7)

15. Philippe Claudel, Avant l’hiver

21. Matt Ross, Captain Fantastic

23. Wes Anderson, The French Dispatch

55. Adam McKay, Don’t Look Up

75. Samuel Tilman, Une Part d’ombre

88. Benoît Poelvoorde, Rémy Belvaux en André Bonzel, C’est arrivé près de chez vous

96. Mike Mills, 20th Century Women

 

Televisie en radio (7)

5. De aflevering van Alleen Elvis blijft bestaan met Stefan Hertmans

8. Lichaamstaal van politici in politieke praatprogramma’s

22. De aflevering van Het huis met Eddy Planckaert

32. De aflevering van Alleen Elvis blijft bestaan met Marieke Lucas Rijneveld

60. De aflevering van Alleen Elvis blijft bestaan met Tom Lenaerts

85. Interviews met Stromae en Arno

87. Reacties en naschrift bij notitie 85

 

Corona en vaccinatie (5)

19. Een debatje daarover op Facebook

25. Een opiniestuk van Stefan Hertmans en een reactie daarop van Jeroen Olyslaegers

27. De mening van Thomas Decreus

33. Leo August De Bock verlaat Facebook omwille van de polarisatie rond corona

37. Een antivaxbetoging

 

Fotografie (4)

14. De foto van het jaar

36. John Coplans, fotograaf van het eigen lichaam

40. Een foto van Édouard Boubat

54. Wanneer is een foto een uitlachfoto?

 

Media (1)

18. Polarisatie op Facebook

 

Schilderkunst (1)

16. Eric Min over Alfred Stevens

 

Muziek (1)

77. De VOX-top 100