Anna Karenina 4

Vierde deel

1 (405)

Aleksej Aleksandrovitsj en Anna blijven in hetzelfde huis wonen maar zijn ‘volslagen vreemden voor elkaar geworden’ (405). Aleksej Aleksandrovitsj weet dat zijn vrouw Vronski blijft zien. Midden in de winter moet Vronski een prins door Petersburg gidsen die ‘zo fris was als een groene glimmende Hollandse komkommer’ (406). De prins wil van alle ‘Russische geneugten’ (406) proeven. Vronski herkent in de prins zichzelf en die herkenning is niet aangenaam.

2 (407)

Anna vraagt Vronski om, tegen de afspraak met haar man in, bij haar thuis te komen. Vronski valt in slaap en droomt van een boer die Frans spreekt. Daardoor komt hij te laat bij Anna aan waar juist Aleksej Aleksandrovitsj naar buiten komt. Aleksej Aleksandrovitsj negeert zijn rivaal. Vronski verwijt hem zijn oneervol gedrag.

3 (409)

Anna is jaloers op een zekere Thérèse die in Vronski’s leven iets moet betekend hebben. Vronski beseft ‘dat het mooiste van het geluk alweer voorbij was’ (411). ‘Hij keek naar haar zoals iemand naar een verwelkte bloem kijkt die hij heeft geplukt en waarin hij met moeite de schoonheid herkent waarom hij haar plukte en te gronde richtte.’ (411) Anna zegt dat ze niet begrijpt waarom haar man haar niet vermoordt. En wanneer Vronski informeert naar haar zwangerschap, zegt ze dat ze spoedig dood zal zijn en dat iedereen dan bevrijd zal zijn. Ze vertelt dat ze heeft gedroomd over een boer die in het Frans sprak en in een zak wroette. En dat Kornej in haar droom voorspelde dat ze zou sterven bij de bevalling. En dan verandert Anna’s gelaatsuitdrukking opeens: ‘Ze voelde hoe het nieuwe leven in haar bewoog.’ (414)

4 (415)

Aleksej Aleksandrovitsj beseft dat er niets anders meer op zit dan een echtscheiding. Hij pakt Anna’s brieven van Vronski af: bewijsmateriaal. Anna zegt: ‘Deze nieuwe karaktertrek, wreedheid, kende ik nog niet van je.’ (416) Anna denkt ‘aan haar nabije dood, die haar nu wenselijk leek’ (417). In zijn woede verspreekt Aleksej Aleksandrovitsj zich: hij zegt vleselijk in plaats van vreselijk. Waarmee hij natuurlijk de nagel op de kop slaat. Aleksej Aleksandrovitsj maakt zijn besluit kenbaar. Hij wil de echtscheiding én de zoon – ook al zegt hij niet van Serjozja te houden omdat zijn ‘afschuw’ (418) voor Anna ook op hem afstraalt.

5 (418)

Aleksej Aleksandrovitsj mag omwille van zijn hoge maatschappelijke positi e bij de advocaat zes wachtenden voorbijsteken. De advocaat is zeer in zijn nopjes met deze lucratieve zaak en legt uit wat de mogelijkheden zijn om een huwelijk te verbreken.

[Tolstoj verlevendigt zijn scènes met details. In een vorige was het Anna die haakt, hier is het de advocaat die motten vangt.

6 (423)

Het succes van Aleksej Aleksandrovitsj keert zich, door toedoen van Stremov, tegen hem. Zijn positie wordt wankel, en ze was het al ‘vanwege de ontrouw van zijn vrouw’ (424). Aleksej Aleksandrovitsj besluit de situatie ter plekke te gaan bestuderen en vertrekt op dienstreis. In Moskou loopt hij, tegen zijn wil, Stepan Arkadjitsj (Anna’s broer) en Dolly tegen het lijf. Die vragen zich af waarom hij niets heeft laten weten en nodigen hem uit voor het diner.

[Bijtende kritiek op de bureaucratie

7 (427)

Na het theater, waarin hij zich vermaakt met een danseresje, heeft Stepan Arkadjitsj een diner met drie voorname gasten: Levin, zijn nieuwe chef graaf Anitsjkin en Aleksej Aleksandrovitsj Karenin. Ook Dolly en Kitty en de filosoof Sergej Koznysjov zullen er zijn. De liberale historicus en muzikant Pestsov is eveneens uitgenodigd. Twee schaduwen hangen boven het feest: de norsheid van Aleksej Aleksandrovitsj en het feit dat de nieuwe chef tot een andere strekking behoort dan Stepan. Vooraf praat Stepan met Levin over de dood en over de relativiteit van alles. Levin: ‘je leidt alleen maar een dergelijk leven met afleiding in jacht en werk, om niet aan de dood te denken’ (430).

8 (431)

Volgende scène: Stepan bij Aleksej Aleksandrovitsj, die net zijn politieke zaken en een brief aan zijn advocaat heeft afgehandeld. Aleksej Aleksandrovitsj laat Stepan weten dat hij niet naar zijn diner kan gaan omdat hij een scheidingsprocedure tegen Anna op gang heeft gebracht. Stepan vraagt Aleksej Aleksandrovitsj om eens met zijn vrouw, Dolly, te praten. Aleksej Aleksandrovitsj zwicht en belooft naar het diner te zullen komen.

9 (435)

Stepan komt binnen op zijn eigen feest. Door de stugheid van Aleksej Aleksandrovitsj is het onder de al aanwezige gasten een zeer matte bedoening. Stepan kneedt het ‘sociale deeg’ (436) door elkaar. Levin komt aan. Uitvoerige beschrijving van de reactie van Kitty. De heren voeren een discussie over de russificatie van Polen. Levin is verrukt over Kitty’s verliefde reactie en brengt met verve een gezamenlijke treinrit met Aleksej Aleksandrovitsj ter sprake. Stepan plaatst Levin naast Kitty aan tafel. Het diner is op alle mogelijke manieren – zowel ‘materieel’ als ‘immaterieel’ (440) een groot succes.

[‘materieel’ en ‘immaterieel’ zijn wel heel summiere aanduidingen: Tolstoj maakt er zich hier rap van af

10 (441)

De heren discussiëren over de kenmerken van de ware beschaving en over de vrouwenemancipatie.

11 (445)

Kitty en Levin nemen niet deel aan de geanimeerde gesprekken. De wereldproblemen interesseren hen niet meer en alles is goed.

12 (446)

In het gesprek wordt het heikele onderwerp van de ‘ongelijke rechten in het huwelijk’ (446) vermeden zolang de vrouwen mee aan tafel zitten. Als ze weg zijn, zegt Pestsov tot Aleksej Aleksandrovitsj dat de ongelijkheid tussen man en vrouw bleek uit het feit ‘dat de ontrouw van de vrouw en de ontrouw van de man zowel door de wet als door de publieke opinie ongelijk gestraft werden’ (447). Toerovtsyn begint nu over een duel. Dolly vraagt Aleksej Aleksandrovitsj naar Anna. Ze kan het niet geloven maar moet wel, en ze krijgt medelijden met Aleksej Aleksandrovitsj. Maar ze maakt zich zorgen om Anna: ‘ze zal ten onder gaan’ (450). Ze vraagt Aleksej Aleksandrovitsj Anna te vergeven – zoals ze zelf ook Stepan heeft kunnen vergeven na een misstap. Aleksej Aleksandrovitsj zegt dat niet te kunnen.

13 (451)

Levin blijft na de maaltijd bij de heren om niet al te opzichtig achter Kitty aan te gaan. Levin ziet in alles het goede en ontdekt dat waar hij veel woorden nodig heeft om bij de heren een gedachte uiteen te zetten, bij Kitty heel weinig woorden volstaan. Ze verklaren elkaar hun liefde door de beginletters van de woorden die daarvoor nodig zijn met een wit krijtje op een groen kaarterslakentje te schrijven.

14 (455)

Levin verlangt niet meer naar de dood! Hij gaat, om niet alleen te zijn, mee met zijn broer Sergej Ivanovitsj naar een vergadering over pijpleidingen. Hij vindt alle mensen goed en het onderwerp geweldig interessant. Dan gaan ze thee drinken bij Svijazjski. In het hotel spreekt hij met de bediende Jegor over het huwelijk en de liefde. Levin brengt de nacht kijkend naar de sterren door.

15 (459)

Op weg naar de Sjtsjerbatski’s raakt Levin onroerd door duiven. ‘Wat hij toen zag, zou hij later nooit meer zien.’ (459) En: een ‘slee van een soort waarin Levin later nooit meer reed’ (460). Levin en Kitty kussen elkaar. De ouders zijn ook content.

16 (462)

De vorstin, Kitty’s moeder, begint over praktische problemen. Levin vindt dat hij Kitty moet zeggen dat hij ‘niet zo rein was als zij en dat hij niet gelovig was’ (463) maar hij komt daar voorlopig niet toe. Levin laat zich meesleuren door de voorbereidingen en voldoet aan ieders verwachtingen. Hij blijkt in zijn verliefdheid opeens heel erg conformistisch. En iedereen, ook diegenen die vroeger onsympathiek waren, is nu heel vriendelijk. Zeker de handelaars!

 

[465: knullige herhaling van iets wat nog maar pas is gezegd

[464: gravin Nordstone duikt 400 bladzijden nadat ze zeer oppervlakkig was geïntroduceerd nog eens op voor een heel klein bijrolletje; deze nevenpersonages blijven van karton en bij de lezer wordt een paardengeheugen verondersteld

Levin doet zijn twee confessies. Het ongelovig-zijn stoort Kitty niet: Levin is een goede ziel en dat volstaat. Maar zijn niet-maagdelijke staat ervaart zij als pijnlijk. Hierdoor acht hij zichzelf haar onwaardig.

17 (466)                                                             

Aleksej Aleksandrovitsj overweegt in zijn hotelkamer de positieve appreciatie van Toerovtsyn voor de kerel die in een duel zijn concurrent doodschoot. Hij krijgt twee telegrammen: een waarin wordt gemeld dat zijn concurrent Stremov benoemd is voor een post die hij zelf ambieerde, en een waarin Anna zegt te sterven en hem om vergiffenis vraagt. Aleksej Aleksandrovitsj gaat hierop in en vertrekt naar Petersburg. Bij thuiskomst blijkt Anna bevallen maar toch ook in levensgevaar. Aleksej Aleksandrovitsj beseft dat hij haar dood wénst. Vronski is ook aanwezig. Hij is in alle staten. Anna slaat wartaal uit: ze heeft kraamkoorts. Aleksej Aleksandrovitsj laat zich vermurwen en schenkt haar, maar op haar vraag ook Vronski, vergiffenis.

18 (473)

Vronski is de kluts kwijt door Aleksej Aleksandrovitsj’ grootse gebaar. ‘De rollen waren plotseling omgekeerd.’ (473) Nu is Vronski de vernederde. Bovendien is hij Anna definitief kwijt, zo beseft hij. Hij kan de slaap niet vatten, hij weet niet hoe hij nu verder door het leven moet. Alles waaraan hij vroeger waarde hechtte, is nu zinloos geworden. ‘Zo worden mensen gek, herhaalde hij, en zo schieten ze zichzelf dood… om zich niet meer te moeten schamen’ (475). Vronski verwondt zichzelf met een pistool. Zijn schoonzus Varja komt hem verzorgen.
[Er is een Varja op bladzijde 354 waarvan wordt gezegd dat zij bevriend is met de vrouw van Serpoechovskoj en dat zij een van de weinige vrouwen in Petersburg is die Vronski graag om zich heen heeft. Maar daar zegt Tolstoj niet dat zij Vronski’s schoonzus zou zijn. Het is echter wel mogelijk. Maar het is niet duidelijk of er nu slechts één Varja is, of twee.

19 (476)

Aleksej Aleksandrovitsj vindt door zijn groot gebaar ‘een geestelijke rust zoals hij nooit tevoren had gekend’ (477). Door vergiffenis te schenken en lief te hebben, wordt alles ‘eenvoudig en duidelijk’ (477). Aleksej Aleksandrovitsj vat opnieuw liefde op voor zijn zoon en begint zelfs het kind van Anna en Vronski graag te zien. Dat alles maakt dat hij zich ‘volkomen rustig en in volmaakte harmonie met zichzelf’ (477-478) voelt, maar helaas geldt deze harmonie niet voor zijn relatie met Anna. Zij lijkt bang voor hem. Het kind Anna wordt ziek. Volgens de Engelse gouvernante van Serjozja is het omdat de min geen melk heeft. De kinderjuffrouw beklaagt zich over het feit dat Anna Karenina niet naar haar dochter omkijkt. Aleksej Aleksandrovitsj hoort ongewild een gesprek tussen zijn vrouw en vorstin Betsy. Anna wil geen afscheid nemen van de man die zich om harentwil dood wilde schieten. ‘Juist daarom wil ik het niet’, hoort Aleksej Aleksandrovitsj haar zeggen. Betsy stuurt erop aan dat Aleksej Aleksandrovitsj zou toelaten dat Anna afscheid kan nemen van Vronski, die naar Tasjkent vertrekt.
[spottende beschrijving van Betsy’s kledij: ‘haar hoed zweefde ergens als een lampekap boven haar hoofd’ (481)

20 (482)

Aleksej Aleksandrovitsj bespreekt met Anna Vronski’s verzoek om afscheid te komen nemen. Hij besluit dat het beter is dat Vronski dat niet doet. Anna is woedend. Het enige wat ze wil, is ‘bevrijd te worden van zijn weerzinwekkende aanwezigheid’ (483). Aleksej Aleksandrovitsj beseft dat de situatie onmogelijk is. Hij overweegt om Anna toch toe te staan Vronski te zien. Aleksej Aleksandrovitsj voelt zich het slachtoffer van zijn eigen goedheid.

21 (484)

Betsy ontmoet Stepan. Zij zegt dat Anna zich in een onmogelijke situatie bevindt.
[Tolstoj is soms wat slordig in zijn regie: sommige ontmoetingen gebeuren wel erg toevallig en sluiten wel heel erg naadloos aan op een vorige scène.
Stepan bij Anna. Zij zegt: ‘ik haat hem om zijn deugdzaamheid’ (486), en: ‘het zal vreselijk aflopen’ (486). Tot twee keer toe zegt ze ei zo na dat de dood haar nog de enige uitweg lijkt, maar ze spreekt het woord niet uit. Ook omdat Stepan haar met zijn sussende woorden onderbreekt. Anna wenst maar één ding: ‘dat aan alles een eind zal komen’ (487). Volgens Stepan kan enkel een scheiding een oplossing brengen. Hij belooft haar dit aan Aleksej Aleksandrovitsj voor te leggen.

22 (488)

Stepan bij Aleksej Aleksandrovitsj. Die heeft net een brief aan Anna geschreven. Daarin stelt hij bereid te zijn zich te schikken naar haar wens. Stepan ziet zijn kans schoon en bepleit de echtscheiding. Maar dat is voor Aleksej Aleksandrovitsj onmogelijk omwille van ‘zijn gevoel voor eigenwaarde en zijn eerbied voor de godsdienst’ (490). Maar ook: wat zal er met de zoon gebeuren? Die kan toch niet bij zijn moeder blijven? En bovendien zou een echtscheiding Anna helemaal ten gronde richten. Anna zou na de scheiding met Vronski samenleven, maar de kerk verbiedt na een scheiding een nieuw huwelijk. Toch aanvaardt Aleksej Aleksandrovitsj met christelijke deemoed de beslissing: ‘wie u op de rechterwang slaat, toon hem uw linkerwang’ (492).

23 (493)

Vronski vraagt Varja het te laten uitschijnen dat het een ongeluk was en niet een mislukte zelfmoord. ‘Anders is het al te dwaas.’ (493) Vronski is Aleksej Aleksandrovitsj erkentelijk voor diens grootmoedigheid. Hij voelt dat hij nu zijn oude leven kan hervatten. Maar het blijft hem spijten dat hij Anna ‘voor altijd verloren had’ (493). Dan komt het bericht dat Aleksej Aleksandrovitsj instemt met de scheiding. Vronski, die op het punt stond om naar Tasjkent te vertrekken, laat al zijn voornemens varen en stormt naar Anna. Ook zij laat zich door de emoties overweldigen. Haar haren zijn geknipt en ze ziet bleek. Ze lijkt met haar gedachten meer bij de scheiding, die ze niet wil, en bij haar zoon. Ze zegt dat het beter ware geweest mocht ze zijn doodgegaan. Vronski heeft nog maar net ten overstaan van Varja hetzelfde gesuggereerd. Vronski weigert de missie naar Tasjkent en neemt ontslag uit het leger. Anna en Vronski vertrekken op buitenlandse reis. Aleksej Aleksandrovitsj blijft, ongescheiden, achter met de zoon.