Nanni Moretti, Mia Madre

Of een film op het gemoed heeft gewerkt, is niet altijd een goed criterium om hem te beoordelen. Bij mij gebeurde het bij Mia Madre van Nanni Moretti pas op het eind, toen de broer en de zus, die het appartement van hun pas overleden moeder aan het leegmaken waren, het onverwachte bezoek kregen van een van haar leerlingen. Hij kwam er al elk jaar, uit erkentelijkheid voor wat zij voor hem had gedaan. En dat al zeker veertig jaar. Giovanni (gespeeld door Nanni Moretti zelf) en Margherita (Margherita Buy) wisten niet dat hun moeder zoveel voor iemand had kunnen betekenen. Zij hadden het daarvoor altijd te druk gehad met hun eigen levens.

Mia Madre gaat – het klinkt seccer dan ik het bedoel – over de combinatie van werk en gezin. Margherita is in de film regisseuse van een andere film – en dat laat Moretti toe om te reflecteren over zijn eigen leven als regisseur. Meteen wordt duidelijk dat zijn betrokkenheid op het afscheid nemen van de moeder wellicht ook reëel is – voor zover dat door de pregnante details al niet duidelijk zou zijn. (Zo blijven de rijen betekenisloos geworden maar vele jaren lang door de moeder gekoesterde boeken op mijn netvlies gebrand. Wat later zitten ze in kartonnen dozen.) De film van Margherita gaat over een sociaal conflict in een fabriek: een buitenlandse overname kan de fabriek redden, maar één derde van de werknemers zal moeten afvloeien. Ook op deze manier komt het thema ‘arbeid’ in deze film binnen.

Een van de grote verdiensten van Mia Madre is de onnadrukkelijkheid waarmee Moretti de grote problemen van onze tijd zijdelings aanraakt, zoals delokalisering en de teloorgang van de geletterdheid (de dochter van Margherita is veel minder boeken-minded dan haar grootmoeder). Ook naar de klimaatproblematiek wordt subtiel verwezen. Margherita staat ’s nachts op en stapt met haar blote voeten in het water: doordat haar wasmachine slecht is aangesloten, is haar hele appartement ondergelopen. Ze probeert het water op te deppen met een paar oude kranten – en meteen is ook duidelijk wat Moretti van de berlusconiaanse Italiaanse pers denkt, en de rol die zij speelt in de bewustmaking over de klimaatproblematiek. Moretti laat ons, zonder prekerig te worden, mee nadenken over de relevantie van cinema in een wereld in crisis.

Als regisseuse vraagt Margherita haar acteurs hun rol zodanig te spelen dat ze niet alleen hun personage opvoeren, maar ook zichzelf. Die ontdubbeling: daar gaat deze subtiele en aangrijpende, maar nooit sentimentele film over. Moretti lijkt ons te willen duidelijk maken dat we het ons vandaag niet meer kunnen permitteren om helemáál in iets op te gaan. We moeten steeds bewust zijn van het feit dat wat we doen past in een ruimere context, maar ook dat er nog zoiets is als een persoonlijk leven, dat we niet mogen vergeten te beleven.