Het geheim van ons succes
Imperialisme, handel en universele religies hebben de
eenmaking van de wereld tot gevolg gehad. Deze dynamiek was ‘waarschijnlijk
onvermijdelijk’, maar moest de wereld er dan zo uitzien zoals hij er nu
uitziet? Zijn met andere woorden de modaliteiten van deze eengemaakte wereld noodzakelijk?
Sommige historische wendingen lijken dat in elk geval niet
te zijn. Zo had Constantijn een religie nodig om na een eeuw van burgeroorlogen
te helpen bij het samenhouden van zijn ‘etnisch diverse rijk’. Waarom koos hij
voor de toen nog onbeduidende ‘esoterische oosterse sekte’ die wij nu kennen
als het christendom? Hetzelfde geldt voor de opkomst van het communisme en de
islam: dat waren aanvankelijk onbeduidende bewegingen. Neen, geschiedenis is
niet deterministisch. Geschiedenis is chaos, en wel van het tweede type. Chaos
van het eerste type, bijvoorbeeld het weer, voltrekt zich zonder dat
voorspellingen er invloed op hebben. Bij chaos van het tweede type,
bijvoorbeeld de markt of de geschiedenis, veranderen voorspellingen wél de gang
van zaken. Als we van de geschiedwetenschap iets leren, dan wel dat de wereld
zoals we die nu kennen slechts een van de vele mogelijke is.
Eén ding is wel zeker: ‘de keuzes van de geschiedenis worden
niet gemaakt voor het profijt van de mens’. De loop van de geschiedenis trekt
zich niets aan van wat goed is voor de mens. De mens lijkt het vehikel voor
ideeën, alsof die ideeën parasieten zijn. Of ze zijn zoals genen. ‘De mens
sterft, maar het idee verspreidt zich.’ De culturele informatiemodule (de meme, vandaar: memetica) is net als de organische informatiemodules (genen) uit op zelfreproductie. En
daarbij geldt: ‘Net als de evolutie staat de geschiedenis onverschillig
tegenover het geluk van individuele organismen.’
