lees hier van bij het begin
Visioenen van wereldrijken
Kleine culturen worden opgeslokt door grote imperia. Een imperium is een geopolitieke entiteit
die in zich verschillende, maximum een dertigtal, volkeren met een aparte
culturele identiteit en een eigen territorium opneemt. De grenzen van een
imperium zijn flexibel: imperia streven altijd naar uitbreiding. De vorming van
imperia is een van de belangrijkste oorzaken van de eenvormigheid van de
wereld, van ‘de drastische reductie in menselijke diversiteit’.
Imperia zijn niet populair. Ze zouden niet duurzaam zijn en
bovendien vinden wij dat elk volk recht heeft op zelfbeschikking. Maar imperia
zijn als politieke organisatievorm uiterst efficiënt. Ze gaan pas ten onder
door invasies of door geruzie onder de heersers. De volkeren die erin opgingen,
kunnen vaak geen zelfbeschikking meer eisen want ze zijn verdwenen, volledig
opgelost – enkele uitzonderingen niet te na gesproken. Dit oplossen moet
letterlijk worden genomen: ‘Het standaardinstrumentarium van een grootmacht
bestond uit oorlogen, slavernij, deportaties en genocide.’ Men kan het verlies
van al die culturen betreuren, maar anderzijds is het ook wel zo dat de imperia
zelf, bijvoorbeeld het Romeinse Rijk, grote cultuur voortbrachten waar we nu
nog altijd uit putten. Imperialisme bestrijden of zelfs maar veroordelen is
naïef. We maken allemaal deel uit van culturen die de erfenis zijn van
wereldrijken – hoe bloedig en nietsontziend voor de lokale cultuurtjes ook de
manier was waarop ze zich hebben gevestigd. Het authentiek-nationalistisch
willen ontkennen van die invloeden leidt alleen maar tot een volgende laag van
imperiale onderdrukking.
Het eerste imperium was het Akkadische rijk (ca. 2250
v.Chr.). Daarna volgden de Assyrische, Babylonische, Hittitische en Perzische
rijken. Het ideologische model was altijd dat de overheerser de wereld
opsplitste in wij, ‘echte mensen’, en zij, ‘de anderen’, en dat hij
onderwerping beschouwde als een gunst: het veroverde volk werd opgenomen in ‘de
fundamentele eenheid van de hele wereld’. ‘Het legitieme [dit wil zeggen: door
een goddelijke instantie gelegitimeerd; imaginaire orde!] gezag is dus per
definitie universeel.’ Parallel en onafhankelijk van elkaar zag de wereld
dergelijke imperia ontstaan: niet alleen in Eurazië maar ook in China, de Andes
en Midden-Amerika.
Wereldrijken leiden tot globalisering en standaardisering.
De leiders beschouwden en beschouwen het nog altijd als hun morele plicht om de
hele wereld met de weldaden van hun ideologie te beschaven. Dat is altijd zo
geweest, tot op vandaag. Desnoods moet het met geweld gebeuren of ‘afgeleverd
worden per kruisraket of F-16’.
De absorptie (oplossing-acculturatie-assimilatie) van
deelculturen in het imperium, dat altijd een hybride cultuur is, een
samenraapsel van veel deelculturen, vergt veel tijd. Vaak gaan er generaties
over om het onderscheid tussen ‘wij’ en ‘zij’ op te heffen. Uiteindelijk kwamen
ook de keizers van het Romeinse Rijk van de tweede en derde eeuw vaak uit
veroverde gebieden. Hetzelfde gebeurde in de islamwereld: ook Syriërs en
Egyptenaren werden ‘Arabieren’. Idem voor China. Of voor de door het Westen
gekoloniseerde landen, waar nu Frans, Spaans en Engels wordt gesproken, in
mensenrechten en vrije wil wordt geloofd, en waar ‘westerse ideologieën als
liberalisme, kapitalisme, communisme, feminisme en nationalisme’ worden omarmd.
De antikoloniale bevrijdingsoorlogen beriepen zich dan weer, gek genoeg, op die
westerse waarden. Dat is de ‘imperiale cyclus’: een kleine groep (Romeinen,
Arabieren, Europeanen) vestigt een groot rijk; er ontstaat een imperiale
cultuur, die wordt overgenomen door de onderworpen volkeren, die vervolgens
gelijke rechten eisen in naam van die de imperiale waarden; de grondleggers
verliezen hun dominantie, de onderworpen volkeren handhaven de imperiale
cultuur.
We stevenen af op een eengemaakte wereld waarin, aldus
Harari, ‘het nationalisme snel terrein verliest’. De grenzen tussen de landen
verliezen met de dag aan belang. De politieke, juridische, economische en
communicatieve systemen zijn tegenwoordig grensoverschrijdend. En dat is maar
goed ook want de problemen die op ons afkomen belangen de hele wereld aan.
‘Geen enkele soevereine staat zal de opwarming van de aarde in zijn eentje
kunnen tegengaan.’ We zijn getuige van het totstandkomen van een mondiaal
imperium.
