donderdag 8 maart 2018

sapiens 11



lees hier van bij het begin

Visioenen van wereldrijken

Kleine culturen worden opgeslokt door grote imperia. Een imperium is een geopolitieke entiteit die in zich verschillende, maximum een dertigtal, volkeren met een aparte culturele identiteit en een eigen territorium opneemt. De grenzen van een imperium zijn flexibel: imperia streven altijd naar uitbreiding. De vorming van imperia is een van de belangrijkste oorzaken van de eenvormigheid van de wereld, van ‘de drastische reductie in menselijke diversiteit’.

Imperia zijn niet populair. Ze zouden niet duurzaam zijn en bovendien vinden wij dat elk volk recht heeft op zelfbeschikking. Maar imperia zijn als politieke organisatievorm uiterst efficiënt. Ze gaan pas ten onder door invasies of door geruzie onder de heersers. De volkeren die erin opgingen, kunnen vaak geen zelfbeschikking meer eisen want ze zijn verdwenen, volledig opgelost – enkele uitzonderingen niet te na gesproken. Dit oplossen moet letterlijk worden genomen: ‘Het standaardinstrumentarium van een grootmacht bestond uit oorlogen, slavernij, deportaties en genocide.’ Men kan het verlies van al die culturen betreuren, maar anderzijds is het ook wel zo dat de imperia zelf, bijvoorbeeld het Romeinse Rijk, grote cultuur voortbrachten waar we nu nog altijd uit putten. Imperialisme bestrijden of zelfs maar veroordelen is naïef. We maken allemaal deel uit van culturen die de erfenis zijn van wereldrijken – hoe bloedig en nietsontziend voor de lokale cultuurtjes ook de manier was waarop ze zich hebben gevestigd. Het authentiek-nationalistisch willen ontkennen van die invloeden leidt alleen maar tot een volgende laag van imperiale onderdrukking.

Het eerste imperium was het Akkadische rijk (ca. 2250 v.Chr.). Daarna volgden de Assyrische, Babylonische, Hittitische en Perzische rijken. Het ideologische model was altijd dat de overheerser de wereld opsplitste in wij, ‘echte mensen’, en zij, ‘de anderen’, en dat hij onderwerping beschouwde als een gunst: het veroverde volk werd opgenomen in ‘de fundamentele eenheid van de hele wereld’. ‘Het legitieme [dit wil zeggen: door een goddelijke instantie gelegitimeerd; imaginaire orde!] gezag is dus per definitie universeel.’ Parallel en onafhankelijk van elkaar zag de wereld dergelijke imperia ontstaan: niet alleen in Eurazië maar ook in China, de Andes en Midden-Amerika.

Wereldrijken leiden tot globalisering en standaardisering. De leiders beschouwden en beschouwen het nog altijd als hun morele plicht om de hele wereld met de weldaden van hun ideologie te beschaven. Dat is altijd zo geweest, tot op vandaag. Desnoods moet het met geweld gebeuren of ‘afgeleverd worden per kruisraket of F-16’.

De absorptie (oplossing-acculturatie-assimilatie) van deelculturen in het imperium, dat altijd een hybride cultuur is, een samenraapsel van veel deelculturen, vergt veel tijd. Vaak gaan er generaties over om het onderscheid tussen ‘wij’ en ‘zij’ op te heffen. Uiteindelijk kwamen ook de keizers van het Romeinse Rijk van de tweede en derde eeuw vaak uit veroverde gebieden. Hetzelfde gebeurde in de islamwereld: ook Syriërs en Egyptenaren werden ‘Arabieren’. Idem voor China. Of voor de door het Westen gekoloniseerde landen, waar nu Frans, Spaans en Engels wordt gesproken, in mensenrechten en vrije wil wordt geloofd, en waar ‘westerse ideologieën als liberalisme, kapitalisme, communisme, feminisme en nationalisme’ worden omarmd. De antikoloniale bevrijdingsoorlogen beriepen zich dan weer, gek genoeg, op die westerse waarden. Dat is de ‘imperiale cyclus’: een kleine groep (Romeinen, Arabieren, Europeanen) vestigt een groot rijk; er ontstaat een imperiale cultuur, die wordt overgenomen door de onderworpen volkeren, die vervolgens gelijke rechten eisen in naam van die de imperiale waarden; de grondleggers verliezen hun dominantie, de onderworpen volkeren handhaven de imperiale cultuur.

We stevenen af op een eengemaakte wereld waarin, aldus Harari, ‘het nationalisme snel terrein verliest’. De grenzen tussen de landen verliezen met de dag aan belang. De politieke, juridische, economische en communicatieve systemen zijn tegenwoordig grensoverschrijdend. En dat is maar goed ook want de problemen die op ons afkomen belangen de hele wereld aan. ‘Geen enkele soevereine staat zal de opwarming van de aarde in zijn eentje kunnen tegengaan.’ We zijn getuige van het totstandkomen van een mondiaal imperium.