zondag 18 maart 2018

de winter van 2018 – 43


139 – In La tendresse van Marion Hänsel is de mannelijke hoofdrolspeler Frans van professie een architect. Niet dat dat er verder veel toe doet, maar ja, personages hebben nu eenmaal, zoals echte mensen, of een groot deel van de echte mensen, een beroep. We zien Frans (Olivier Gourmet) in het begin van de film even aan het werk in een architectenbureau. Dat is om duidelijk te maken wat hij doet. Verder is er van architectuur geen sprake, behalve ergens halverwege, wanneer Frans samen met zijn ex Lise (Maryline Canto) op het punt staat in het ski-oord Flaine aan te komen, waar beide ex-echtelieden hun zoon willen ophalen die – dat heb je met skiën – zijn been heeft gebroken. Ze bevinden zich op de afdaling naar Flaine, dat ze in de schemering in de diepte zien liggen. Ze stappen uit (vanaf 31:55 in de film). ‘Vreemd,’ zegt Lise zeer opmerkzaam, ‘het is allemaal beton.’ Frans spreekt haar toe: ‘Dat is waar. Het is in 1960 gebouwd, in harmonie met het gebergte. Voor zijn tijd was het een uniek project. De grote architect Marcel Breuer heeft het ontworpen.’ Of iets van die strekking. Beneden in het dal – maar te ver om het gebouw goed te zien – liggen er een paar affreuze betonblokken. In harmonie met het gebergte?



De stilte die nu valt, duurt enkele seconden. Een eeuwigheid dus. Dan vraagt Frans: ‘Was je boos op me?’ ‘Eh?’ vraagt Lise. Frans herhaalt zijn vraag: ‘Was je boos op me?’ ‘Waarom?’ ‘Omdat ik je verlaten heb.’ ‘Ach neen, ik was vooral boos op mezelf.’ Frans kijkt Lise verwonderd-vragend aan. ‘Omdat ik er niet voor gevochten heb,’ vult Lise haar bekentenis aan. ‘Maar dat is nu allemaal lang geleden. Nu ben ik gelukkig zoals het is. Alleen.’ En ze maakt een eind aan het gesprek door terug naar de auto te stappen. Zo gelukkig zal ze ook wel niet zijn, denk je dan, Elle ne semble pas être en harmonie avec sa solitude. Een cruciale scène.

Maar goed. Marcel Breuer. Ik ga even zoeken op het net en vind al vlug een website waarop ook een filmpje te zien is. Een heel interessant filmpje, dat heel veel zegt over dat ‘en harmonie avec la montagne’ waarover Frans het had.

Het is altijd goed, om een vervlogen tijd te begrijpen, om eens de contemporaine documenten tegen het licht te houden. Iemand moet maar eens de retoriek in deze promofilm – waaraan, blijkens de generiek, ene Georges Moustaki ook een schnabbel heeft bijverdiend door en harmonie met de geleverde beelden dromerig op zijn gitaar te tokkelen – te vergelijken met de meest frappante voorbeelden van agitprop. De film begint met een schets van hoe het was – le désert blanc van Flaine: woeste, onherbergzame en nauwelijks toegankelijke kloven en wanden en steengletsjers, in de jaren veertig en vijftig enkel bezocht door fanatieke skiërs ’s winters en stappers ’s zomers. Maar de vooruitgang is niet tegen te houden natuurlijk, ook niet in Flaine, en dus komt er een skistation. Er is voor Flaine een voor en een na – en het filmpje doet er alles aan om ons duidelijk te maken dat het na veel beter is dan het voor: gelukkige mensen op twee latten, die elkaar ontmoeten en zich amuseren en genieten van een alleen nog in de herinnering bestaande ongerepte natuur. Een pláátje.

Dit vijftien minuten durende promofilmpje heet Flaine, porte du désert blanc. Nu ja, die désert blanc is er natuurlijk niet meer. Maar goed, beluister de zalvende stem die gedurende de eerste drie minuten boven de natuurbeelden en het getokkel van Moustaki zweeft, met een intonatie die nu niet meer zou kunnen: De geleverde inspanningen om hier te geraken worden beloond met de vreugde om de ontdekking van deze buitengewone, voorbestemde site. In zijn schoonheid verbergt deze plek de meestal contradictoire imperatieven van een wintersportstation. (Hier kantelt het betoog, wordt het vals.) En dus, waarom zou we dit oord niet toegankelijk maken voor het publiek? Waarom zouden we niet, met respect voor de charmes waarmee deze natuur zo harmonieus – opnieuw die ‘harmonie’! – werd begiftigd, van deze woestijn een plaats maken waar mens en natuur elkaar kunnen ontmoeten? Dit is de roeping van Flaine, een roeping die zich zal verwezenlijken door de bloei van een enorme bloem van cement, glas en staal. (Ik probeer, enigszins malicieus, in mijn vertaling de oubollige, schaamteloos leugenachtige retoriek zo adequaat mogelijk weer te geven.)

En dan, na dit gewauwel, explodeert er – op 3:12 – een dynamietlading: de werken zijn begonnen, de vooruitgang slaat toe. Het skistation komt er, geen houden meer aan. De volgende zinnen in de tekst, nu bovenop beelden van een bulldozer die het terrein egaliseert, doen pijn aan de oren: Hoewel de natuur gesteld is op haar eigen schoonheid, verwelkomt zij gewillig diegene die van haar houdt en haar respecteert. En op voorwaarde dat haar ziel haar niet wordt ontstolen, aanvaardt ze zelfs dat men haar gelaat verandert. Dan biedt ze genereus haar flanken aan de bulldozers aan zodat die daar de wijze sporen kunnen trekken van een weg die het ontoegankelijke toegankelijk moet maken. 16 kilometer nieuwe weg worden op die manier uit de rots gehouwen. Aan het eind van deze weg wacht de poort die uitgeeft op de witte woestijn om geopend te worden. (Het getokkel van Moustaki is vanaf de explosie overgegaan in een nerveus James Bond-achtig big band-deuntje.)

Enzovoort.

Uiteraard worden in het filmpje de verdiensten van de architect en vedette geplaatst: de kleur van het beton stemt overeen met de kleur van de rotsen, de geprefabriceerde elementen spelen een spel van licht en schaduw, de nutsleidingen zijn onder de grond weggewerkt, enzovoort. En op de beelden van de après-ski zien we alleen maar gelukkige jonge mensen terwijl het natuurlijk niet meer dan een ordinaire slemppartij is.

Het gebouw van Breuer is ondertussen, omwille van voor mijn polderverstand onnaspeurbare architecturale kwaliteiten, bijgezet op de lijst van de Franse monuments historiques en geniet dus navenante bescherming – wat waarschijnlijk onder meer inhoudt dat je het niet met een genereuze dynamietlading mag opblazen om zo l’harmonie avec la montagne te herstellen. In de commentaren onder het filmpje op YouTube prijkt bovenaan een veelzeggende verzuchting: Il est bien loin ce temps là, à l'ancienne , maintenant c'est l'usine à fric , "combien çà va le touriste" ..... ; ) ..... Maintenant l'esprit de Flaine s'épanouie dans le fric !!!!