voor deze
rubriek selecteer ik de beste stukken die op deze blog zijn verschenen
4 juli 2006
ACTIE
Geschiedenis, zo orakelde mijnheer F van geschiedenis in het
tweede jaar van het middelbaar, is: ‘actie en reactie’. Dat lapidaire dictum is
mij, in tegenstelling tot myriaden andere wetenswaardigheden, om de een of
andere reden bijgebleven. Makkelijk te onthouden, dat zeker, maar ook de
stelligheid waarmee mijnheer F zijn waarheid poneerde trok een diep
geheugenspoor. Mijnheer F tekende wijl hij het zei een golvende lijn op het
bord, en die staat sindsdien op mijn netvlies gebrand. Ik heb er al die jaren de
afwisseling van koninkrijken, politieke strekkingen en publieke opinies op
laten balanceren en afgewogen. Lange tijd vond ik het een onweerlegbare wet, nu
ervaar ik het als een al te simplistische benadering die geen rekening houdt
met contingenties, wisselvalligheden en toeval. Je kunt er inderdaad een aantal
wisselingen van regimes en modes mee verklaren, maar soms wordt de tijdschaal
die je daarbij hoort de hanteren zo ruim dat nietszeggendheid de overhand
neemt. De uitspraak krijgt dan veel van een tautologie en dat soort uitspraken
voegt, zoals we weten van Wittgenstein, niets aan de voorradige kennis toe.
Veel historische absurditeiten blijven in elk geval wat ze zijn: absurditeiten
– en het verandert niet veel aan de zaak of je ze nu als actie dan wel als
reactie kunt duiden. Een ander F-statement (de sierlijke letters van zijn
verzorgd handschrift verschijnen wit op groen op het bord) is dan weer wél
onweerlegd gebleven: homo homini lupus,
de mens is een wolf voor zijn medemens. Daarbij is een soort ‘actie’ gemoeid
die in grote mate kan worden herleid tot een kwalijke voorbeschikking, een
drijfveer die veeleer op passie en passiviteit duidt.
