zaterdag 28 maart 2015

los ingeslagen 211



Een van de cruciale zinnen in Rue des Boutiques Obscures van Patrick Modiano staat op bladzijde 184: ‘Nous devenions peu à peu invisibles.’

De context is deze: het hoofdpersonage is, samen met enkele anderen, op de vlucht. Hij komt, op zijn weg naar een dorp in de Alpen waar hij een tijd denkt te kunnen onderduiken om vervolgens een poging te wagen om de grens met Zwitserland over te steken, in een mist terecht. Het zicht is beperkt, maar omgekeerd geldt ook, in zekere zin: ‘Nous devenions peu à peu invisibles.’

Deze op zich zeer eenvoudige mededeling dekt een dubbele lading. Rue des Boutiques Obscures  gaat over verdwijnen, over onzichtbaar worden. Het hoofdpersonage verliest zijn geheugen – bijna het hele boek, het ‘verhaal’, bestaat uit zijn poging om zijn verleden te reconstrueren. Dit leidt tot de pertinente vraag wat er van iemand overblijft. Heel weinig dus. Sterven is in meer dan één opzicht: verdwijnen. Maar dit individuele lot blijkt ook een metafoor voor het lot van een heel volk – en daarom is die eerste persoon meervoud in het geciteerde zinnetje zo belangrijk. Zonder dat het expliciet zo wordt gesteld, is Rue des Boutiques Obscures veel meer dan een reconstructie die in zijn vorm tegen de verteltechnieken van de detective aanleunt, deze roman herdenkt het verdwijnen, het onzichtbaar worden van de tallozen die in die inderdaad obscure jaren zijn verdwenen en onzichtbaar geworden.

De kracht van de roman schuilt in de stijl. Een van de kwaliteiten – er zijn er veel – is de manier waarop Modiano de geleidelijkheid van dat verdwijnen aanbrengt. Al van in het begin van zijn roman laat hij de zintuiglijke waarneming overgaan van een volledig capteren naar onvolledigheid. Sommige zaken onttrekken zich aan het zicht, iets wordt niet volledig gehoord. Dergelijke zijdelingse observaties, op zich niet heel belangrijk en eigenlijk enkel een soort van moeizaamheid in de communicatie uitdrukkend, iets wat wijst op de fundamentele eenzaamheid van de personages, blijven in het bewustzijn van de lezer op een dieper niveau haken en bewijzen tegen het eind van het boek aan, wanneer het diezelfde lezer begint te dagen waarover Modiano het wérkelijk heeft, hun nut.