130 –
Remains Of The
Day: ik heb de verfilming nu al voor de derde of vierde keer gezien (en het
boek las ik ook al een keer of drie) en ik blijf geboeid en met heel veel
persoonlijke betrokkenheid kijken – ik bedoel daarmee: het gaat voor mij om
veel méér dan een esthetisch genoegen. Wat het natuurlijk ook is: de verfilming
en het boek zijn, allebei in hun discipline, genre en register, topwerken.
James Ivory haalt uit het op zich al formidabele verhaal van Kazuo Ishiguro
precies die elementen naar voren die hem op zijn beurt toelaten om niet alleen
een tijdsbeeld te schetsen, en daarin een romance te situeren, maar ook om
belangrijke filosofische of beter gezegd ethische problemen aan te kaarten. Een
van de belangrijkste is deze: moet plicht altijd primeren op gevoel? Kan ooit de
plicht om het gezag te respecteren worden verdrongen door het streven om van
het eigen leven iets te maken? Achter beide motieven gaan hele mens- en wereldbeelden
en maatschappijopvattingen schuil. En precies op de overgang van de ene naar de
andere, van een strakke hiërarchische, aristocratische, op onwrikbare
discipline gebaseerde samenleving naar een meer liberale, individualistische
ordening waarin ook plaats kan gemaakt worden voor bijvoorbeeld emotie,
situeren Ishiguro/Ivory het verhaal van de butler die op het eind van zijn
leven, wanneer hem nog maar weinig dagen overblijven (vandaar de titel) moet
vaststellen dat hij misschien altijd wel een tikkeltje te plichtsbewust en te
enggeestig-nauwgezet is geweest. Daardoor heeft hij de andere levens die hij
had kúnnen leiden aan zich laten voorbijgaan. Meer nog, daardoor is hij blind geweest
voor veel bredere maatschappelijke
issues
– in casu de politiek en ook de verandering die de maatschappij in de tijd
van zijn leven buiten de muren van het landgoed waar hij altijd heeft gediend
heeft ondergaan – en daardoor heeft hij vastgehouden aan ideeën en praktijken
die ondertussen allang niet meer aanvaard zijn.
Wat moet je volgen: emotie of plicht? Het antwoord op deze
vraag is zeker niet eenduidig te geven. Maar Remains Of The Day zet natuurlijk wel aan tot nadenken erover. Het
nemen van beslissingen kan worden ingegeven door nooddruft maar ook door een
ingeslepen en gedachteloos conformisme. Plichtsbesef kan ingegeven zijn door
lafheid en verdient dus niet altijd een hoge morele appreciatie. Wie daarentegen
alleen maar zijn gemoed volgt, kan ronduit dwaas zijn ongeluk tegemoet lopen
(niets garandeert op het moment zelf het tegendeel), maar in sommige gevallen getuigt
het misschien wel juist van een moed die grenzen verlegt en die op het eind van
de rit (het leven) leidt tot de mogelijkheid om onbezwaard door melancholie en
spijt terug te blikken.
