niet opgenomen 203

Sint-Michiels, station - 190401

niet opgenomen 202

Sint-Michiels, station - 190401

niet opgenomen 201

Brugge, Hendrik Consciencelaan - 190321

niet opgenomen 200

190311

wolken 3522-3526

wolkenfragmenten uit Susan Sontag, Over fotografie

3522

In het begin van de jaren zestig wordt de populaire Freak Show op Coney Island verboden; er wordt druk uitgeoefend om het grasperk van Times Square schoon te vegen van homo’s en drughandelaars en er wolkenkrabbers op te zetten. (40)

3523

In de jaren tien fotografeerde hij [Stieglitz] New York in een bijna donquichotachtige stemming – camera-lens tegen wolkenkrabbers-windmolens. (43)

3524

Stieglitz’ naam voor de wolkenstudies die hij maakte tegen het eind van de jaren twintig – ‘Equivalents’, met andere woorden verklaringen van zijn innerlijke gevoelens – is een wat soberder voorbeeld van de hardnekkige pogingen van de fotograaf om het goedaardige karakter van het fotograferen uit te laten komen en de roofzuchtige implicaties ervan weg te laten. (99)

3525

Maar er bestaat geen innerlijk bewijs om de studies van menselijke en dierlijke bewegingen, de documenten van foto-expedities in Midden-Amerika, de in opdracht van de regering vervaardigde camera-overzichten van Alaska en Yosemite, en de wolken- en boomseries te identificeren als het werk van één enkele fotograaf (en nog wel een van de interessantste en meest oorspronkelijke). (108)

3526

Het leven verschijnt altijd volledig aanwezig langs de opperhuid van zijn lichaam: vitaliteit die klaar ligt om helemaal tevoorschijn te worden geknepen door het moment te fixeren, een korte vermoeide glimlach te registreren, een trilling van de hand, de kortstondige bundel zonlicht van achter de wolken. (159)

vorig jaar 43

181225

Enkel in mijn hoofd het besef, maar elders niets wat er op wijst, behalve de datum die ik hierboven neerschrijf: dat het vandaag Kerstmis is. Buiten lijkt het alweer een grijze, lichtarme dag te zullen worden – de nacht is nog maar geweken of het begint alweer donker te worden. Ik verlang naar – en denk met winterse weemoed terug aan – fel licht en scherpe kleurcontrasten. Gisteren onderbraken we een dag van lezen met een wandeling van een paar kilometer. Een grijze lucht, het groen en bruin van het tot op de laatste vierkante meter benutte landschap, de zompige weilanden waarin met dekens geklede paarden opschrikken, de holle weg tussen twee wanden van opgesnoeid struweel, de stroming in de vervuilde beek. En ‘s avonds gingen we, net als vorig jaar, naar de houten Sainte-Cathérinekerk in Honfleur, waar de nachtmis al om half acht wordt opgevoerd. Buiten wacht de ezel op zijn moment om samen met de Maria en Jozef van dienst de kerk te betreden, tot helemaal voorin waar een kerststal wacht. Het dubbele schip en de zijbeuken zijn afgeladen vol, vele gelovigen en passanten zingen de zoetgevooisde Franse gezangen mee – Il est né le divin enfant… – de geur van wierook mengt zich met de kerstavondlijke parfums waarmee de dames in mouton retourné en pelsen frak zich hebben opgetut. Kinderen op de arm van papa of opa kijken reikhalzend naar voren. Zij herinneren zich nog van vorig jaar, toen ze nog veel jonger waren, de begankenis van de ezel. Samen met L. kijk ik een tijdje toe, tot we met een discreet hoofdknikje aan elkaar duidelijk maken dat we genoeg sfeer geproefd hebben. We verlaten de kerk, zetten buiten onze hoofddeksels terug op en begeven ons naar wijnbar D.D. voor het aperitief. Ook daar de sensatie dat het ‘alweer’ een jaar geleden is dat we precies aan hetzelfde tafeltje gezeten een glas rode wijn voorgezet kregen en op de vriendschap klonken. Wat is het vlug voorbijgegaan. Wat is er veel gebeurd. We klinken opnieuw op de vriendschap. En dat we hier nog vele malen op de vriendschap mogen klinken. Hoeveel keren? Op hoeveel kerstavonden kunnen we nog rekenen? * In onze gesprekken stoten we vaak op een onoverbrugbaar, maar ook moeilijk onder woorden te brengen verschil. Ik neig, voor wat betreft culturele aangelegenheden – kunst, talent, kennis –, tot een zeker elitisme. Enfin, ik weiger te geloven dat in die zaken het geloof in de fundamentele gelijkheid tussen mensen vol te houden is. Mijn marxistisch geïnspireerde vriend heeft het daar lastig mee. Mits de goede voorwaarden vervuld zijn, kan ook een arbeider van de opera genieten. Betekent dat, vraag ik, dat al die mensen die nu in De Munt zitten, in staat zijn om aan een lopende band te gaan staan? Ja, beweert L., die ooit een jaar in de Volkswagenfabriek van Vorst heeft gewerkt – maar ik weet het zo nog niet. Niet alle vormen van kunst lijken mij voor iedereen toegankelijk. Kijk maar naar de rommel die hier in de talrijke ‘kunst’-winkels van Honfleur wordt aangeboden: ordinaire decoratie is het, en het heeft met kunst niets te maken. Maar het vindt wel aftrek, blijkbaar, anders zouden die winkels toch niet bestaan? En wie leest nog een goed boek? Een roman die moeilijk is, die pijn doet eventueel, die boulverseert. Wie leest poëzie? Je kunt toch het onderscheid tussen ‘hogere’ en ‘lagere’ kunstvormen niet ontkennen. En dan is er de verdwijning van een verfijndere beschavingsvorm, waarover Pfeijffer het heeft in de beginbladzijden van Grand Hotel Europa. Akkoord, die verfijning kon enkel gedijen op basis van onduldbare economische en sociale ongelijkheden, maar ze was er toch maar. Kijk naar onze société décadente – L. haalt een paar keer instemmend Michel Onfray aan, die hij graag mag beluisteren op France Culture. Samen met Fien-kiel-kroot, die, aldus L., dan toch, in tegenstelling tot veel van zijn Franse collega’s-intellectuelen, over de gave beschikt om de zaken toch min of meer bondig uit de doeken te doen. Al moet je de reactionaire praat die hij verkondigt wel voor lief nemen! * Cruciale pagina’s in De laatste hand. Wat een boek! Wat een taalbouwsel! Ik lees in de ochtendlijke uren, wanneer het nog donker is, het negende hoofdstuk, en daarin het gesprek tussen de ik en de bouwopzichter, die tijdelijk in het moederlijke huis een kamer bewoont. Het gaat onder meer over kunst – en dat sluit wonderwel aan bij het onderwerp dat ik gisterenavond met L. aansneed. Schilderijen moeten niet realistisch zijn, laat staan fotografisch realistisch. ‘Getrouwheid is niet bevorderlijk voor de kunst, het inspireert de verbeelding niet, sterker nog, ze verlamt deze.’ (448) Met een schilderij moet je kunnen leven, ‘daarom hangt men ook voornamelijk overal landschappen op’ (452). ‘Kunst is gevaarlijk, jongeman. Zij legt onze kleinheid, laagheid, gemeenheid, gemaaktheid bloot. En wat nog het ergste is van al, ze dwingt ons over onszelf na te denken, over wie we werkelijk zijn en niet wie we denken dat we zijn.’ (462) Het gesprek gaat uiteindelijk meer over het leven dan over de kunst. De bouwopzichter is zelf ook kunstenaar geweest, beeldhouwer meer bepaald, maar hij heeft tijdens de oorlog de gruwelen van een kamp meegemaakt en tegen die ervaring heeft zijn artistieke ambitie het moeten afleggen: hij gelooft niet meer in de kunst. (Is er nog poëzie mogelijk na Auschwitz?) De bouwopzichter noemt zichzelf ‘een slachtoffer van de geschiedenis’. Hij moedigt zijn gesprekspartner aan om jong te blijven, te dromen en in zichzelf te geloven. Maar: ‘wat betekent dat geloof in jezelf? In jezelf, oftewel in wie? Wat is dat, een mens?’ (469) (Dat is de vraag die ook Primo Levi zich stelde, ook een slachtoffer van de geschiedenis – het zou verbazen indien Myśliwski hier niet hem in gedachten had.) ‘Laat uw jeugd niet aan u voorbijgaan. Later zult u steeds meer moeite hebben met in wat dan ook te geloven. Totdat u zich in een leegte zult bevinden, eenzaam wanneer er niemand zal zijn om de weg aan te vragen, om niet te verdwalen, om niet voorgoed de weg kwijt te raken.’ (461) Ook aan God kan dat niet worden gevraagd, want die heeft zich van de mens teruggetrokken ‘(o)mdat de mens Hem heeft teleurgesteld’. En: ‘Als die leegte al in staat is zich met iets te vullen, dan alleen met angst.’ (470) Uiteindelijk, aldus de bouwopzichter, blijkt de liefde belangrijker dan de kunst, waarvan ‘de zin’ volgens hem ‘de vergankelijkheid’ is (464): ‘De kunst is niet het belangrijkste… Je kunt zonder haar leven… Maar om te willen leven… moet je van iemand houden…’ (476) * Accident van Joseph Losey, met een screenplay van Harold Pinter. Deze film uit 1967 (?) is, met zijn houterige acteerprestaties, zijn trage tempo, zijn miezerig camerawerk…, behoorlijk gedateerd. Ik kon er mijn aandacht niet bij houden, raakte de draad van de plot kwijt, en stelde vast dat ik dat niet eens erg vond. * Correctie: de dag is helemaal niet grijs en grauw. De lucht is uitgeklaard, de zon schijnt, de temperatuur nadert het vriespunt. Straks gaan we wandelen. Maar eerst, nu, na het ontbijt, zitten we nog bij de pelletkachel, die op volle toeren draait en blaast, te lezen en te schrijven, jazzmuziek op de achtergrond. * Volgens Humo (quote op de doos) is After Life (1998) van de Japanse regisseur Kore-Eda Hirokazu ‘een van de mooiste films aller tijden’ – maar dat is het helaas niet. Dat ene ideetje waarop de film is gebaseerd, volstaat niet: ‘Stel dat je uit je leven één herinnering mag meenemen naar het hiernamaals...’ Maar Hirokazu zet natuurlijk wel aan het denken: welke herinnering zou ik meenemen? De mooiste uiteraard, maar wat is de mooiste herinnering? Die keer dat ik toen ik in het eerste leerjaar zat en als keeper een door een zesdejaars getrapte penalty uit de linkerhoek haalde? Of die fietsetappe op een zaterdagvoormiddag ergens in de Aquitaine, op verlaten wegen, tussen het gefluit van zangvogels en het gekwaak van bronstige kikkers, toen ik helemaal verzoend met mezelf en de situatie zoals ze toen was en vond dat alles goed was zoals het was? Of wil ik het gevoel van totale tevredenheid naar het hiernamaals meenemen, van die keer dat ik, op mijn huwelijksreis met P., november 1988 dus, met de zwarte R5 in de vrieskou vertrok in Saulieu, om later diezelfde dag bij 20 graden te picknicken met Frans brood en kaas en worst? Of neem ik toch die hoogzomerse fietsrit met L. in Ver-Assebroek, toen ik achterop op de bagagedrager zat, mijn handen rond haar buik, en zij een T-shirt droeg met niets onder en het regende (…)? Of het ontwaken op de camping… toen ik S. zag terugkeren van het sanitair en ik zielsgelukkig was om wat ik zag? Enfin, ‘t is lastig kiezen – aan mee te nemen momenten geen gebrek. Maar naar welk hiernamaals? *

facebookbericht 1137

De kopstukken Anne Laure Mouligneaux en Olivier Van Raemdonck worden belast met de bescheten commissie. Beproefde strategie maar stilaan doorzichtig: hoe minder illuster de boodschappers van dienst, hoe meer de opdrachtgevers verveeld zitten met de situatie.