Boyhood

Elk moment is belangrijk
 

Je kunt je afvragen wat het met een kind doet om gedurende twaalf jaar op te groeien met een cameraploeg in de buurt. Worden de ontwikkelingen die het doormaakt van kleuter tot jongvolwassene hierdoor niet verstoord? Ethici en psychologen moeten zich daar maar eens over buigen. Kun je ouders wel het beschikkingsrecht geven om een dergelijke levensbepalende ingreep in het leven van hun kinderen toe te staan?

Maar goed, de film is er nu en kan als film worden beoordeeld. Twee kinderen, Mason en zijn wat oudere zusje Samantha, spelen mee in een speelfilm over gezinnen en the American way of life waarvan de opnamen over hun hele jeugd zijn uitgespreid. De rollen van hun ouders worden ingevuld door beroepsacteurs, die dus niet hun ouders zijn. Idem voor de andere hoofdrolspelers, bijvoorbeeld de partners van hun ouders, die elkaar opvolgen nadat het oorspronkelijke stel uit elkaar is gegaan. Ook deze volwassen mensen zien we in de loop van die twaalf jaar fysiek veranderen: ze worden grijzer, dikker, gelatener. De eelt op hun ziel tekent zich af op de gelaten en in de verzakkingen.

Er kan in de kijkhouding een verwarring ontstaan. Doordat je die veroudering te zien krijgt, zowel bij de kinderen als bij de volwassenen, krijgt de film het karakter van een in de tijd uitgesponnen documentaire. Er zijn nog wel meer van dat soort biografische experimenten op touw gezet, het staat mij voor de geest dat de BBC een aantal mensen over een zeer lange periode, ik geloof 35 jaar, elke zeven jaar heeft geportretteerd. Boyhood toont wat de tijd met mensen doet, en dat verhoogt het realiteitskarakter. En daardoor vergeet je dat er wel degelijk een scenario is, en dat alle perikelen die de kinderen in de film moeten doorstaan (ruziënde ouders, drinkende stiefvaders, puberteitsperikelen, pesterijen op school, talloze verhuizingen) niet écht zijn. Maar tegelijk besef je maar al te goed dat Richard Linklater heeft willen zeggen dat dit voor veel kinderen wél de realiteit is, dat Boyhood met andere woorden maar al te realistisch is. De botsing tussen deze twee vormen van realisme doet een heel bijzondere spanningsboog ontstaan, een die mede aan de basis ligt van het feit dat de film gedurende twee uur en drie kwartier blijft boeien. Ik moet zeggen (en ik zeg het graag): ik heb me geen seconde verveeld.

Dat heeft natuurlijk ook zeer veel te maken met de acteerprestaties van de professionele acteurs (vooral Patricia Arquette als de moeder en Ethan Hawke als de biologische vader), maar ook doordat de kinderen, letterlijk van kleins af aan, zo overtuigend spontaan ‘spelen’. Het kan niet anders of ze moeten voortreffelijk zijn gecoacht, zeker in het begin. Ik kan mij voorstellen – ik zou dat graag eens weten – dat ze naar het einde toe de camera zo gewoon waren dat ze deze als een natuurlijk gegeven zijn gaan beschouwen. In die mate misschien, zo vraag ik mij dan af, dat ze hem na afloop zijn gaan missen. (Verwikkeling: Samantha is ‘in het echt’ de dochter van de regisseur en zou er een tijd de brui aan hebben willen geven.)

Boyhood houdt ons een weinig flatterende spiegel voor. Iedereen herkent wel iets in deze film: kind zijn van gescheiden ouders, zelf scheiden, een drinkende vader of moeder hebben, zelf drinken, vriendjes verliezen omdat je ouders ergens anders gaan wonen, je kinderen dergelijke scheidingen aandoen, de naïviteit van ouders die denken dat hun kinderen niet drinken, niet neuken, niet blowen terwijl die kinderen dat natuurlijk wél allemaal doen, het verschrikkelijke onvermogen om de juiste keuzes te maken in het leven (bijvoorbeeld in de partnerkeuze), de contingentie die daarbij komt kijken, de vreselijke snelheid waarmee het leven voorbijraast, enzovoort enzovoort. De vrijheid, de verantwoordelijkheid, de onvrijheid. En dat alles in een ‘samenleving’ die geen duidelijke autoriteitsinstantie meer erkent die de te maken keuzes zou kunnen vergemakkelijken en inbedt in een stevig sociaal netwerk, een ‘samenleving’ waarin de zogenaamde ‘normen en waarden’ op drift zijn geslagen, een ‘samenleving’ waarin het materialisme vaak nog het enige houvast biedt, een houvast dat na verloop van tijd ook maar hol blijkt te zijn. De tijd is genadeloos voortgeschreden – en terwijl het kind een jongvolwassene is geworden die nog alle mogelijkheden voor zich heeft, hebben ondertussen de ouders de middelbare leeftijd bereikt waarop ze beseffen dat voor hen de tijd van de mogelijkheden voorbij is. De vader probeert zijn zoon nog wat raad mee te geven, maar dat klinkt cynisch en vermoeid – hoe goedbedoeld het ook is.

Dat heeft mij in deze film wellicht nog het meest aangesproken, meer nog dan de herkenning van bepaalde situaties en problematieken die verbonden zijn met de respectabele leeftijd die ik inmiddels ook heb bereikt: de gelaten vermoeidheid die gepaard gaat met het ouder worden, en hoe die vermoeidheid in defaitisme kan ontaarden, tenzij ze, door God weet welke tussenkomst of ingeving, tot wijsheid kan worden omgebogen.

Beide volwassen hoofdpersonages, zowel de moeder als de vader, zijn in hun menselijkheid sympathiek. Maar het leven is onrechtvaardig: de moeder, die zich altijd verantwoordelijk heeft gedragen maar wier enige fout het was telkens drinkende mannen te kiezen, zit op het eind, wanneer ze beseft dat ze afscheid moet nemen van haar uitvliegende kinderen, haar onmacht en angst uit te huilen aan de keukentafel; de vader, onverantwoordelijk in het begin en vakkundig door zijn nieuwe vrouw omgeturnd tot brave huisman, draagt een licht-cynische en berustende levenswijsheid uit. 

Maar het moet gezegd: beiden hebben, op hun manier, hun kinderen graag gezien.

Boyhood is bovenal een ode aan de ouderliefde, en dat is zoals we allemaal weten een zwaar onder druk staand goed. De film brengt hulde aan deze twee ouders, man en vrouw, die elk op hun manier falen – kan het eigenlijk nog wel anders in deze tijd? – maar niet als het er op aan komt hun kinderen graag te zien en hen in een zo goed mogelijke positie los te laten. En Boyhood is ook een memento mori. Vergeet niet te leven, lijkt Linklater te willen zeggen. Verlies jezelf niet in onmogelijke verlangens. Probeer vrede te nemen met het onvolmaakte. En heb aandacht voor je kinderen: ze onthouden het als je hun twaalf jaar geleden iets hebt beloofd en treuren terecht als blijkt dat je die belofte niet waarmaakt. Elk moment, elk woord is belangrijk. Empathie houdt onder meer ook in dat je beseft dat wat voor jou misschien futiel is, voor een ander een kwestie van overleven kan zijn.