ATLAS
Talrijk zijn de passages in autobiografische
geschriften waarin latere wereldreizigers beschrijven hoe ze als kind over de
op tafel opengeslagen atlas gebogen zaten en in hun hoofd gedurende vele uren reizen
maakten naar de plekken die nog niet waren ingekleurd of naar verre kusten of
ruige binnenlanden waar namen geschreven stonden die zich moeilijk lieten
spellen. Paramaribo. Ouagadougou. Vladivostok.
Ik heb dat niet gedaan.
Maar ik ben ook geen wereldreiziger geworden. Wel herinner ik me mijn fascinatie
voor grillig gevormde grenzen. En enclaves, daar had ik een zwak voor. En ook
voor de kleuren die de landen in de atlas aannamen had ik oog. Wie koos die
kleuren? België, die onooglijke driehoek, was meestal geel. Waarom? Wie ging
daarover? Ik zocht naar verwantschappen tussen de kleuren op de kaarten en de
vlaggen van de landen. Vooraan in de Petit
Larousse, uitgestrekt op de binnenzijde van de harde kaft en de allereerste
bladzijde ernaast, was er een dubbele pagina met alle vlaggen van alle landen
van de wereld. De meeste van die vlaggen kende ik op den duur wel, ook al waren
de namen van de landen in het Frans vermeld. De vlag van Nepal was vreemd
driehoekig gevormd.
België, het land waar ik was
aanbeland uit een verre kosmos en na een gevaarlijke doortocht in de dampkring
en na een onzachte landing op de bodem waarin ik waarschijnlijk ook wel, misschien
door die harde impact, een paar druppels bloed heb geplengd, was – en is nog
altijd – onooglijk. Ook in de grootste atlas. Het is een wonder dat ik
uitgerekend dat kleine driehoekje heb getroffen – zo klein is het. Zo klein is
het dat het te klein is om zelfs maar de naam van het land te bevatten, terwijl
die andere landen meer dan genoeg plaats hebben voor ook nog eens de naam van
hun hoofdstad en zelfs nog een paar andere steden en rivieren.
De kleuren van de landen.
Hoeveel kleuren heb je nodig om niet één keer twee buurlanden te hebben met dezelfde
kleur? Daarover moet zijn nagedacht.
Ik keek naar de vormen
van de landen, naar hoe Italië tegen Sicilië shot, naar hoe Afrika en de Golf
van Mexico als puzzelstukken in elkaar passen, als een veel te groot hoofd dat
zich in een schoot vleit. En pas veel, veel later vond ik het niet zo
vanzelfsprekend dat op de wereldkaarten in mijn atlas Europa tussen Amerika en
Azië lag. Het besef van het arbitraire achter deze keuze drong tot mij door
toen ik in een film aan de muur van een kantoor een wereldkaart zag met Amerika
in het midden. Het was als doordrongen raken van het feit dat de situatie in
het gezin waar ik deel van uitmaakte niet normaal was door bij vriendjes aan
huis te gaan.
In de atlas wekten ook de
bladzijden gewijd aan geologie en astronomie mijn belangstelling. Ik zou die
ooit wel eens lezen, dacht ik dan steeds, maar het is er nooit van gekomen. Er
is aan mij een aardrijkskundige verloren gegaan.
Nu beginnen de letters in
de atlas, zowel die op de kaarten als die achteraan in het register, te klein
te worden. Ik moet er een leesbril bij halen. Maar echt hinderlijk is dat nu
ook weer niet want ik ben tegenwoordig toch vooral een Google Maps-gebruiker.
De atlas staat verweesd rechtop, in de smalle ruimte tussen de boekenkast waar
hij te groot voor is en de schoorsteenmantel. Een trouwe soldaat. Vergeten maar
trouw.
