Je leest een roman altijd van voor naar achteren. Evident, zult u zeggen, maar ik begin daar hoe langer hoe meer aan te twijfelen. Als ik zie hoe het bewerken van mijn notities vaak neerkomt op het omgooien van de volgorde waarin ze – onvermijdelijk – werden gemaakt, raak ik steeds meer doordrongen van de overtuiging dat bepaalde boeken – goede boeken meestal – evengoed achterstevoren zouden gelezen kunnen worden. In zekere zin, natuurlijk, want een reële uitvoering van dit principe zou natuurlijk op praktische moeilijkheden stuiten. Wat ik wil zeggen is: de opvatting die een roman reduceert tot een lineaire constructie zit goed fout. Als die roman zorgvuldig werd geconstrueerd, moet de lezer zich ook concentreren op verbanden die zich in andere richtingen en zelfs dimensies (
gelaagdheid) uitstrekken. En om daarin door te dringen, is natuurlijk een veelvuldige lectuur aanbevolen, om niet te zeggen: noodzakelijk.
