<<
De democratie wordt
inderdaad bedreigd, maar niet zoals in de jaren dertig - Mark Elchardus DM
column 15062019
Er is nogal wat om
zich zorgen over te maken. Bevolkingsexplosie in sub-Sahara Afrika, illegale
migratie, het Chinese autoritaire kapitalisme, een nieuwe koude oorlog,
opwarming van het klimaat, een te dicht bevolkte wereld… Daar bovenop komen de
problemen van eigen makelij. Mobiliteitscrisis, te veel mensen die al te lang
stilstaan, ontoereikende infrastructuur, een onderwijs dat te weinig kennis
bijbrengt, onvoldoende gericht is op de arbeidsmarkt, te weinig tot
wetenschappelijke en technologische innovatie leidt. Een blubber van een hoger
onderwijs dat extravagante ideologische vooringenomenheid produceert, terwijl
in het ondergefinancierde basisonderwijs het fundament van ongelijkheid wordt
gelegd. Een te groot deel van de bevolking staat vervreemd, wantrouwig in deze
samenleving. De arbeidsmarkt is te rigide om de afstammelingen van migranten en
nieuwkomers voldoende kansen op werk te geven. Nog te veel mensen geloven dat
we onze welvaart kunnen opvijzelen door de staatsschuld te verhogen… Iedereen
kan dit lijstje naar eigen inzicht en hartenlust aanvullen.
Angst zou ons
stemgedrag hebben bepaald. Ik denk het niet. Als er nu iets is waarmee men de
mensen de stuipen op het lijf heeft gejaagd tijdens de voorbije campagne, dan
toch wel de gevolgen van klimaatopwarming. Effect: nul. De kiezers hebben, in
grote mate los van wat hen werd voorgehouden, beslist welke
bedreigingen/uitdagingen zij prioritair achten. Dat is ook de bedoeling van het
enkelvoudig universeel stemrecht: elke kiezer is een voelspriet van de
samenleving, die registreert waar zich voor hem of haar de meest dringende
problemen stellen.
Nieuwe
priesterkaste
Dat is niet naar de
zin van de nieuwe priesterkaste die als een religieuze politie over onze zeden
waakt. Haar verontwaardigde leden vergeleken de stembusgang meteen met een
afslag richting jaren dertig en nazisme. Die uitspraak steunt nooit op een
grondige analyse van de verschillen en gelijkenissen tussen vandaag en het
interbellum. Hoeft ook niet, aangezien ze bedoeld is om de kiezers waarmee men
het niet eens is voor te stellen als potentiële massamoordenaars. Van
ontmenselijking gesproken.
De democratie wordt
inderdaad bedreigd, maar niet zoals in de jaren dertig. Verschillende
indicatoren registreren al geruime tijd een wereldwijde achteruitgang van de
democratie. Hoe meer we over mensenrechten praten, hoe minder ze wereldwijd
worden gerespecteerd. Die indicatoren geven echter onvoldoende weer dat ook de
volkssoevereiniteit aftakelt, terwijl dat nu net het probleem is in
verschillende West-Europese landen. We leven onder een regime van de
hiërarchisering van machten, waarbij het niet verkozen (maar misschien wel
politiek benoemde) grondwettelijk hof boven de politici staat. Niet verkozen
gezagsdragers zoals het hof van Luxemburg en de Europese Centrale Bank hebben
veel meer invloed op het economische beleid en dus op het lot van de mensen dan
onze politici.
De politicoloog
Robert Dahl formuleerde ooit de minimumvereisten waaraan een democratie moet
voldoen. Naast vrije verkiezingen en het enkelvoudig universeel stemrecht moet
er vrijheid van meningsuiting zijn en mag geen niet-verkozen gezagsdrager boven
de verkozenen staan. Volgens die criteria zijn wij geen volwaardige democratie
meer. Stemmen wordt daarom steeds meer een verzet van de machtelozen.
Bestuurbaarheid
herstellen
Het denken van de
nieuwe priesterkaste is fundamenteel ondemocratisch. Zoals de priesters van het
ancien régime en de fundamentalistische imams van vandaag is zij tegen
verkiezingen. Zij ziet liever dat onrepresentatieve groepjes praatgrage burgers
hun mening ventileren, terwijl een technocratische elite beslist. Voor de
nieuwe priesterkaste is het niet de uitslag van verkiezingen die bepaalt wat
democratisch is. Zij bepaalt dat zelf, los van de kiezer. Die houding leidt
uiteraard tot grote onverdraagzaamheid ten opzichte van andere meningen.
Meningsverschillen worden snel opgeblazen tot morele onverzoenbaarheden.
Die druk pratende,
schrijvende en twitterende kaste is vervelend, maar verwaarloosbaar zolang de
echte politieke elite nog weet wat in een democratie van haar wordt verwacht:
respectvol omgaan met fundamentele verschillen in opvattingen, streven naar een
vreedzaam en zo goed mogelijk samenleven ondanks die verschillen. Hoog tijd dus
dat de PS en de N-VA gaan samenzitten, nagaan met wie en hoe zij de meest
dringende problemen kunnen aanpakken. Oplijsten wat op die manier nog kan en
wat niet meer lukt. Mocht blijken dat het noodzakelijke in dit land niet meer
mogelijk is, laat ze dan doen wat staatsmannen en staatsvrouwen behoren te
doen: bestuurbaarheid herstellen. De rest is ruis.
>>
Elchardus begint zijn uiteenzetting met een opsomming van
alle mogelijke problemen. Leuk of niet, daar kunnen we het mee eens zijn. Al is
het lijstje niet exhaustief – wat hij ook zelf zegt. Het lijstje is wel, door
de selectie van problemen, sturend. En wel in de richting van de aan te vallen
bevolkingsklasse: de priesterkaste.
Te weerleggen hypothese: ‘Angst ZOU ons stemgedrag hebben
bepaald.’ Maar wie beweert dat? De ‘priesterkaste’?
E. haalt één welbepaalde vorm van angst naar voren: de
klimaatangst. Waarom heeft hij het niet over de angst voor vreemdelingen? Voor
vereenzaming? Voor globalisering en een snel veranderende wereld waarin sociale
structuren desintegreren? Voor nieuwe technologieën?
Terminologie getuigt van vooringenomenheid: ‘stuipen’,
‘voorhouden’…
‘De kiezers hebben, in grote mate los van wat hen werd
voorgehouden, beslist...’. In grote mate. En in welke mate hebben ze dat dan
niet zelf beslist? Welke factoren hebben méé bepaald? Waarom spreekt E. niet
over de rol van de media in het bepalen van de angstagenda? Over de macht van
het kapitaal?
Waarom keren ‘de kiezers’ zich af van klimaatthema?
Allicht ook omdat ze overvoerd zijn geweest. Omdat de betogingen irriteerden. Denk
aan de redeloze, door politici gevoede, haat voor de ‘klimaatheiligen’. Een
haat die nog onschuldig begon met kritiek op het ‘spijbelen’ maar al vlug
omsloeg in op personen gerichte aversies. Op meisjes van 15 tot 17 jaar nota
bene.
Het gaat niet om de angst voor de klimaatproblematiek,
het zou juister zijn te spreken van de angst voor de angst voor de
klimaatproblematiek.
De tekst onder het kopje ‘nieuwe priesterkaste’ is
ronduit tendentieus. ‘Religieuze politie’; ‘potentiële massamoordenaar’;
‘ontmenselijking’. En dan wordt verderop beweerd dat de ‘priesterkaste’
onverdraagzaamheid in de hand zou werken.
De passage over gebrek aan volkssoevereiniteit, ja dat
snijdt hout. Dààrover leek de tekst te zullen gaan, als je op de titel afgaat.
Maar neen, de tekst van E. is een tendentieuze afrekening met – in zijn ogen –
een ‘priester’-kaste die de klimaat-’religie’ dient. Bovendien dient E. een
politieke agenda door helemaal op het eind nog eens een sturend politiek advies
de wereld in te sturen (N-VA en PS…) Je kunt je afvragen of hier nog wel een
wetenschapper aan het woord is, dan wel een (partijgebonden) ideoloog.
Voilà, dat is in telegramstijl waarom ik vind dat de
tekst van E. rammelt, ja méér dan rammelt, eigenlijk ronduit kwaadaardig en in
elk geval intellectueel oneerlijk is.
