Grenzen zijn
eerst en vooral door de mens getrokken lijnen in het land: lijnen die
territoria afbakenen, lijnen die een onderscheid markeren tussen de ene en de
andere kant. Grenzen bekrachtigen verschillen maar doen die ook ontstaan. Die
verschillende identiteiten kunnen zich tegen elkaar afzetten, bijvoorbeeld door
te stellen dat we beter doen wat we zelf doen, maar ze kunnen er ook naar
streven om op te gaan in een groter geheel.
Grenzen
veranderen. Ze kunnen verlegd worden, bijvoorbeeld na een conflict wanneer
oorlogsschade met gebiedsuitbreiding wordt gecompenseerd. Soms wordt er
decennia lang aan geknaagd, denk aan de zogenaamde faciliteitengemeenten waar
de bestaande afbakening niet meer overeenstemt met de intussen veranderde
werkelijkheid. Maar grenzen kunnen ook veranderen omdat ze aan belang inboeten.
Zo herinner
ik mij dat mijn ouders, toen ik nog kind was, naar Sluis trokken om er, onder
andere, boter en sigaren te kopen. Deze producten mochten maar in beperkte
hoeveelheden over de toen nog gecontroleerde staatsgrens heen mee naar huis
worden genomen. Nu getuigen hier en daar douanehokjes en grenspalen van een
achterhaalde realiteit. En dan te weten, zoals ik onlangs vernam, dat mijn
vader, niet zonder gevaar, als kind nog boter over diezelfde grens tussen
Nederland en België heeft gesmokkeld. Dat gebeurde tijdens de Tweede
Wereldoorlog, aan de andere kant van het land, in Kinrooi.
Ik dacht er
tijdens mijn fietsreis voor het eerst aan speciaal op grenzen te letten toen ik
Schengen naderde. Schengen vormt in de zuidoostelijke hoek van het
Groothertogdom Luxemburg een drielandenpunt. De grenzen tussen Luxemburg en
Frankrijk, Luxemburg en Duitsland, en Duitsland en Frankrijk komen er samen.
Het toponiem ‘Schengen’ had voor mij altijd de symboolwaarde van openheid,
transnationale contacten, het wegwerken van bureaucratische beslommeringen die
gepaard gaan met het overschrijden van grenzen. Groot was dan ook mijn
verbazing toen ik vijf kilometer voor Schengen op een bord las dat, wegens
werkzaamheden in het stadje, de grensovergangen er gesloten waren. Dat leek mij
omineus.
Maar goed,
in plaats van op mijn fietsreis neem ik u, lezer, mee op een mentale reis. Dit wordt
een freewheelende vrije associatie. Telkens iets, na mijn fietsreis, mij aan
het thema ‘grenzen’ deed denken, heb ik het genoteerd. Ik streef geen systematiek
of volledigheid na. Het thema is vaag, daar ben ik mij van bewust, hoe strikt
en precies grenzen ook getrokken worden.
Dit is dus
een ‘mijmering’ over grenzen. Er zullen nogal wat ‘namen’ worden ‘gedropt’, en u
kunt het dus zien als een rondje intellectualistisch snoeverij, maar dat is
natuurlijk niet de bedoeling. Ik nodig u uit om dit essay te zien als een
poging om alsnog te delen wat anders gedoemd lijkt om roemloos in de
vergetelheid ten onder te gaan, zodat uiteindelijk niemand er iets aan heeft.
lees hier vanaf
aflevering 1 van dit stuk over grenzen
