KASSANDRA
Kassandra, de ‘mooiste en geliefde dochter van het Trojaanse koningspaar Priamos en Hekabe’, had van Apollo in ruil voor liefdesgunsten het vermogen gekregen de toekomst te voorspellen. Maar toen zij die liefdesgunsten niet langer zag zitten, ontnam Apollo haar het vermogen anderen van de waarheid van haar voorspellingen te overtuigen. In het gedicht Alexandra van Lykophron (nooit van gehoord!) laat Priamos Kassandra opsluiten omdat hij haar meestal ongunstige voorspellingen moe is. (Moormann & Uitterhoeve laten mij ook weten dat Christa Wolf de roman Kassandra geschreven heeft. Die heb ik hier staan (zesde druk 1992, op 13 juli voor 1,5 euro gekocht in de Oxfam). Ik zet hem op mijn leeslijst.)
Kassandra komt ook ter sprake bij Ali Smith – dat is de reden waarom ik even wat elementaire informatie opzocht. Smith, en dus ook haar vertaalsters, spellen de naam van ‘de legendarische waarzegster’ met een C: Cassandra. Zij was ‘vervloekt zodat niets van wat ze zei ooit iets uitmaakte voor iemand die het hoorde, ook al was het waar’. (263)
Het thema van de waarheid die niet meer voor waar wordt aangenomen is zeer nadrukkelijk aanwezig in de film Don’t Look Up van Adam McKay. Daar is Kassandra de astronomiestudente die de komeet heeft ontdekt die recht naar de Aarde vliegt – uiteraard een metafoor voor de levensbedreigende uitdagingen waar wij met ons allen voor staan: virussen, klimaat, ongelijkheid, financiële collaps, overbevolking, massa-extinctie… Wij horen de onheilstijdingen, maar ze dringen niet meer tot ons door omdat er te veel ruis is, omdat wij ons liever laten verdoven door amusement, omdat het smoeltje van de studente ons niet aanstaat, omdat haar stem ons te schril klinkt, omdat wij niet bestand zijn tegen haar onversneden woede. Omdat niemand ons de les moet spellen. Omdat wij op onze vrijheid staan.
De waarheid berust op feiten’, zegt Maria Ressa in haar speech in Stockholm, waar ze samen met haar collega Dmitri Andrejevitsj Moeratov de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst mocht nemen. Het was voor het eerst sinds 1935 (Carl von Ossietzky) dat journalisten die onderscheiding kregen, wat toch wel iets zegt over de urgentie. ‘Geen waarheid zonder feiten, geen vertrouwen zonder waarheid.’
Vertrouwen, dat is ook waar Angela Merkel in haar afscheidsspeech op hamerde. ‘Vooral de afgelopen twee jaar van de pandemie hebben door een vergrootglas laten zien hoe belangrijk vertrouwen in politiek, wetenschap en maatschappelijk discours is, maar ook hoe kwetsbaar het kan zijn.’ Zij zegt ook min of meer letterlijk dat de tolerantie van democraten niet onbegrensd kan zijn.
Kassandra, Christa Wolf, de astronomiestudente Kate Dibiasky, Maria Ressa en Angela Merkel. Het zijn alle vijf vrouwen en dat is natuurlijk toeval want er zijn heus wel meer Al Gores en die andere Nobelprijswinnaar is een man, zoals ook de prof van die studente in die film er een is. Maar ik benadruk het toch maar even, dat toeval.
Eric M. Moormann & Wilfried Uitterhoeve, De klassieke mythologie in de kunst, lemma ‘Kassandra’, pp. 371 vv.
Christa Wolf, Kassandra (1983), door Tinke Davids vertaald in 1984
Ali Smith, Lente (2019), vertaling van Spring (2019) door Karina van Santen en Martine Vosmaer
Adam McKay, Don’t Look Up (2021)
Cassandra - Anthony Frederick Sandys (1829-1904)
