maandag 30 april 2018

Armando Iannucci, The Death of Stalin


de lente van 2018 – 13

153 – Politieke satire rond de doodskist van een massamoordenaar. Moet kunnen! – zeg je dan niet zonder ironie, en je trekt met een gezonde portie argwaan naar de bioscoop. Per slot van rekening is 23 miljoen doden (bij benadering en afgerond) wel erg veel om nog grappig te zijn.

Om maar te zeggen: regisseur Armando Iannucci waagt zich met zijn versie van deze niet zo plezierige historische gebeurtenissen op glad ijs. Maar hij blijft meesterlijk overeind in zijn evenwichtsoefening: hij maakt een komische historische reconstructie van de manier waarop Sovjetdictator Jozef Stalin alles wat in zijn omgeving kwam van angst deed trillen als espenbladeren, hoe hij aan zijn einde kwam, en hoe daarna de macht, na allerlei manoeuvres in het comité van leiders (met onder meer een schitterende Michael Palin als Vjatsjeslav Molotov) en de uitschakeling van Lavrenti Beria, in handen van Nikita Chroesjtsjov terechtkwam. Waarschijnlijk zal Iannucci zich wel wat dichterlijke vrijheden hebben gepermitteerd, maar toch, zijn film leunt naar verluidt dicht tegen de werkelijkheid aan die – we moeten dat niet vergeten – op zich tamelijk onwaarschijnlijk was.

Het zijn geen doetjes die hier om de macht strijden. Ze gaan, letterlijk, over lijken. Ze hebben bloed aan hun vingers. En ze weten het van elkaar: met propere handen bereik je de top niet. Toch bulkt deze film van de grappige situaties en dialogen – bij de toeschouwer strijden afschuw en luim om de voorrang. Iannucci heeft je helemaal mee, zonder de ernst van de situatie uit het oog te verliezen.

Hij doet dat met behulp van schitterende acteurs (die met verschillende tongvallen Engels praten, wat natuurlijk ook wel enig historisch onbehagen wegneemt) en zorgvuldig opgezette decors, met een levendige cameravoering die focust op de personen die in deze of gene scène de boventoon voeren, door de personages choreografieën te laten opvoeren en door, misschien vooral dat, alles wat met – het overvloedig aanwezige – geweld te maken heeft, zorgvuldig búiten beeld te houden en net niet te tonen. Je weet dat het er is, en dat het gebeurt, maar je krijgt het niet te zien, enkel het meedogenloze bevel vooraf en de bloedvlek tegen de muur nadat het slachtoffer op de grond is neergezegen. De handelingen en woorden zijn brutaal, de beelden zijn dat niet. Toch krijg je genoeg te horen en te zien om te weten dat de historische werkelijkheid echt niet om te lachen moet geweest zijn. En dat is ze nog altijd niet, want met een paar knipogen naar het heden maakt Iannucci duidelijk dat de strijd om de macht, of het nu in het Rusland van 1953 is of in om het even welk partijbureau of oval office of gelijk waar, altijd smerig is.