BLADEREN EN KNOPEN
Ik zie een nog erg jong kind in een park, een meisje. Zwart haar tot op de schouder, blote beentjes, een wat gelaten, treurige houding. Het vreemde van de foto is wat het kind aanheeft: boven haar gewone, armoedige kleren een soort van uit herfstbladeren geweven jurk, met een tot op de grond hangende staart. Op de grond liggen nog meer bladeren. Er staan bomen, we bevinden ons in een park.
Onder de foto staat het onderschrift met de titel (het boek is Engelstalig): ‘‘Little Girl with Dead Leaves’, Paris, France, 1946.’ In het Frans heet de foto ‘La petite fille aux feuilles mortes’. De foto is gemaakt door Édouard Boubat. Op de tegenoverliggende pagina lees ik wat hij over zijn foto te melden heeft. Het is de allereerste foto die hij ooit maakte. Hij wandelde in de Jardin du Luxembourg in Parijs, met de Rolleiflex die hij had gekocht met het geld dat de verkoop van zijn woordenboeken hem had opgebracht, zag dat meisje en – ‘klik’ – dat was dat. ‘The photo just happened.’ Het moment was vastgelegd en het zou zich nooit meer herhalen. ‘Ik wandel af en toe nog eens in dat park en ik heb nooit nog eens een in bladeren getooid klein meisje gezien.’
Ik ging naar die foto op zoek naar aanleiding van een passage in Herfst van Ali Smith. Daarin staan wel meer verwijzingen naar kunstwerken en ik vind het een auteur oneer aandoen als je niet de moeite doet om te achterhalen waarover hij of zij het heeft. Zeker in een boek dat uitdrukkelijk over kunst gaat, onder meer over fotografie en schilderkunst, maar ook over de kunst van het verhalen vertellen die, in de optiek van Smith, toch vooral een soort van weefkunst is of, toepasselijker in het verhaal dat ik hier vertel, een knoopkunst. (Eigenlijk gaan alle goede boeken meestal ook over het vertellen zelf.)
Toen ik de passage las, helemaal voorin het boek, realiseerde ik me dat die foto ook in Winter, dat ik vorige week las, ter sprake komt. En bijgevolg dat Smith wel degelijk haar motieven over de verschillende delen van haar seizoenencyclus uitspreidt en op die manier een eenheid ‘weeft’. Smith beschrijft de foto: ‘Het leek of ze gekleed was in dode bladeren, zwart-witfoto van niet lang na het eind van de oorlog, het kind van achteren gezien, gekleed in de bladeren stond ze in het park naar verspreide bladeren en bomen voor zich te kijken.’ (14-15 – soms merk je pas bij het overtikken hoe warrig sommige zinnen geschreven/vertaald zijn). En daarna gaat Smith in op de gevoelens die de foto opwekt. Het zijn gemengde gevoelens, er is een ‘verschrikkelijke tegenstrijdigheid’. ‘Eén knip van een cameraoog (…) en dat in bladeren gehulde kind werd al deze dingen: treurig, verschrikkelijk, prachtig, grappig, angstwekkend, donker, licht, charmant, sprookje, sage, waarheid.’ (15) Omdat al die verschillende interpretaties mogelijk zijn, wordt de foto ‘een foto over magie en transformatie’ (15). Het is een foto over de werking van kunst, dus.
Ik doorblader – nog meer bladeren! – het fotoboek en blijf hangen bij een foto van een boom. Onderaan die boom, dicht tegen de stam aan, is een kip te zien. Verder niets – de boom staat niet eens volledig op de foto. Ik herken de foto want ik zag hem eerder meer naar achteren in het boek (bladeren doe je vaak van achteren naar voren), waar hij deel uitmaakt van het decor van een portret van Jacques Prévert. Daar hangt een afdruk van Boubats boom-met-kipfoto boven een uitermate rommelig bureau.
En zo legt een mens verbanden, hij bladert, knoopt de bladeren aan elkaar, maakt er iets moois van. Een banale foto kan schoonheid krijgen door wat eromheen geweven wordt, een verhaal.
En dan maar hopen dat iemand het ziet en vastlegt.
Bernard Boubat & Geneviève Anhoury, Édouard Boubat, Thames & Hudson, London, 2004
Ali Smith, Herfst (2018, 20218), Nederlandse vertaling door Karina van Santen en Martine Vosmaer van Autumn (2016)
