notitie 271
John Maloof is de ontdekker van de intussen wereldberoemde Vivian Maier. Haar geschiedenis is genoegzaam bekend. Kort samengevat: onduidelijke, om niet te zeggen mysterieuze afkomst; los van elke familiale band en zelf een eenzaat zonder een relatie en zonder kinderen; kinderoppas bij verschillende gezinnen waarvan de leden nooit oog hadden voor wie zij ‘werkelijk’ was; en wat zij dan ‘werkelijk’ was: een zeer getalenteerde fotografe die zich, naarmate de tijd vorderde, steeds vreemder begon te gedragen, om uiteindelijk totaal vereenzaamd en miskend te eindigen. Haar nalatenschap – vele tienduizenden fotonegatieven en honderden niet ontwikkelde filmrolletjes, alsook honderden filmopnames en talloze prullaria en documenten allerhand – kwam door een onwaarschijnlijk toeval in handen van iemand die er de waarde van inzag maar die ook over het (commerciële) talent beschikte om deze waarde niet alleen in postume erkenning om te zetten maar ook om daar zelf beter van te worden.
Van dat laatste getuigt de film Finding Vivian Maier. Het is een interessante en goedgemaakte documentaire, zeker en vast, maar er hangt hoe dan ook een mercantiele zweem rond. De maker is tevens eigenaar van Maiers nalatenschap en heeft er dus alle belang bij om Vivian Maier de roem te bezorgen waar ze zeker aanspraak op kan maken. Dat heeft iets onoprechts. Al poogt – het moet gezegd – Maloof wel om ook Maiers mindere kantjes in de verf te zetten. Volgens sommige getuigenissen was zij niet helemaal toerekeningsvatbaar. Zeker in haar nadagen gedroeg ze zich vreemd en verloor ze soms haar zelfbeheersing. Tijdens haar werk als nanny zette ze de kinderen voor wie zij te zorgen had niet altijd op de eerste plaats.
En dan is er de kwestie of zij het wel zou hebben gewild, de roem die Maloof haar nu bezorgt. De beroemde straatfotograaf Joel Meyerowitz, een van de interviewees in de film, zegt: ‘Maier was een kunstenares, geen twijfel aan. Maar zij maakte alleen maar haar werk, zij deed niets om het aan de wereld te tonen.’ Het is de eeuwige paradox: een goed kunstenaar moet niet enkel een goed kunstenaar zijn om een erkend kunstenaar te worden. Hij moet zijn werk ook aan de man weten te brengen. Hij moet zichzelf promoten en verkopen. Maier beperkte zich, volgens de filmmakers, vreemd genoeg tot het nooit in werkelijkheid omgezette voorstel, gericht aan de fotograaf van het dorp in de Franse Alpen waar haar familie vandaan kwam, om op basis van enkele van haar negatieven, die ze hem vanuit New York zou opsturen, ansichtkaarten te maken. ‘Zie je wel,’ concludeert Maloof (die natuurlijk zijn eigen activiteiten zo goed mogelijk probeert te verantwoorden), ‘dat ze eigenlijk wel wilde dat de wereld haar werk zou zien!’
De documentairemakers hebben ook hun best gedaan om – zoals tegenwoordig te doen gebruikelijk is – zoveel mogelijk emotie in hun portret te brengen. Wanneer zij over de nadagen van Maier vertellen, tijdens dewelke zij verarmd, vereenzaamd en al quasi totaal vergeten op haar verscheiden wacht, brengen zij – zorgvuldig gecadreerd – de zitbank in beeld waarop zij in een parkje naar spelende kinderen kwam kijken. In hun streven om zoveel mogelijk ‘echte’, aan het leven van Maier verbonden plekken en objecten in beeld te brengen, begeven de makers zich soms op glad ijs en wordt de toeschouwer geconfronteerd met de vraag of de emoties die hij nu wordt verondersteld te hebben ook wel echt kunnen worden genoemd.
Echt is in elk geval wel de foto waarmee ik dit stukje aanvatte. Ik heb een still uit de film geknipt om hem hier te kunnen tonen. De foto is gemaakt op zee, wellicht tijdens de wereldreis die Vivian Maier op 33-jarige leeftijd maakte. Alleen. Alleen met haar Rolleiflex, want ze bracht van die reis duizenden foto’s mee. We zien op de foto (met onzorgvuldig scheve horizonlijn) een mooie, ernstige, gelukkige, zelfbewuste vrouw – of dan toch minstens een vrouw die haar best doet om er gelukkig en zelfbewust uit te zien.
John Maloof & Charlie Siskel, Finding Vivian Maier (2013) – nog tot 7 september te bekijken op VRT NU
