53 – Ik lees de
brieven van James Joyce aan Nora Barnacle. Over allebei las ik ooit een
biografie (geschreven door respectievelijk Richard Ellmann en Brenda Maddox),
en van Joyce de léésbare dingen (ik bedoel: alles behalve Finnegans Wake). Deze brieven brengen me terug naar de sfeer van
die lectuurervaringen.
Het spectaculaire verhaal van de coup de foudre op 16 juni 1904 in Dublin werd door Joyce zelf
gemonumentaliseerd door op die ene dag zijn hele Ulysses te laten ‘plaatsvinden’. Of hoe via de omweg van de fictie een
reële gebeurtenis van al bij al toch ook niet zo overweldigend grote betekenis
nu nog altijd, elk jaar opnieuw, door een grote schare bewonderaars wordt
herdacht: Bloomsday. Maar ja, die bewonderaars bewonderen natuurlijk vooral het
geniale kunstwerk en wellicht minder het wonder van de liefde dat zich tussen
twee zo verschillende personen heeft kunnen voltrekken. Hoewel, het geduld dat
Nora Barnacle moet hebben gehad met haar door seks geobsedeerde en monomane
Jim, die het nodig vond om vreemde oorden op te zoeken omdat hij over zichzelf
een bannelingschap uitriep, en die met de jaren halfblind en helemaal
alcoholicus werd – ja, dat geduld moet toch ook bewonderenswaardig zijn geweest.
De correspondentie tussen James en Nora voltrekt zich –
zoals dat met correspondenties tussen echtelieden het geval is – uitsluitend in
periodes waarin ze níet samen zijn. En dus vooral in de eerste maanden na hun
ontmoeting en nog vóór ze samen uit Dublin naar Triëst vertrekken. Het is
aandoenlijk om de grote schrijver zijn liefde te zien uitschreeuwen.
Aandoenlijk zijn ook de briefjes, meer kattenbelletjes
eigenlijk, die Nora terugschrijft. Ze trekt zich niet al te veel aan van
grammatica en interpunctie – en het zal wel geen toeval zijn dat deze
schriftuur terugkeert in Ulysses,
vooral dan in het laatste hoofdstuk, de beroemde en op een totale affirmatie
eindigende monologue intérieur van
Molly Bloom.
De vertaling die ik las, is die van John Vandenbergh uit
1976 (24 september 1993 door mij verworven in een Brugse tweedehandsboekenwinkel
voor de ronde som van 225 frank), en laat dat nu een ‘gekuiste’ versie zijn –
‘gekuist’ dan allicht door de tekstbezorger van de in 1966 in Londen
gepubliceerde Letters of James Joyce,
biograaf Richard Ellmann. De pittigste passages en twee volledige brieven – die
kennelijk volledig uit pittige passages bestonden – werden geweerd. Nu las ik
onlangs op Facebook, op de tijdlijn van Koenraad Goudeseune, een Nederlandse
vertaling (welke?) van een van die pittige passages – dat was ten andere de
aanleiding om deze brievenbundel, meer dan 24 jaar na de aanschaf, ter hand te
nemen.
Ik heb intussen de oorspronkelijke gecensureerde
teksten gevonden op het net en ja, ze zijn best wel pittig. Zo pittig zelfs
dat ze worden voorafgegaan door een al even pittige waarschuwing:
NB: A final warning to the sensitive. The texts
below may be a century old, but some of them are sexually explicit even by
contemporary standards. They are intended for adults only. If discussion of
sexual matters is likely to offend you or get you into serious trouble with
your employer, your parents, your religion or your government then you should
leave this page now.
To everyone else: enjoy your “research”, you
dirty little brown-arsed blackguards. Sorry for making you read all this
intellectual stuff before you got to the smutty part.
Wat – na verwijdering van the smutty part – overblijft, zijn alles bij elkaar brave, heel erg
verlangende en daardoor ook wel vertederende liefdesbrieven waarin je ziet hoe
de later zo gesofisticeerde en experimentele schrijver op het neerbuigende af
zijn best doet om binnen het register van zijn aanbeden ongeschoolde Nora te
blijven, en hier en daar levert dat wel een paar mooie bedenkingen over de
liefde op.
Zoals: ‘Geen man, geloof ik, kan ooit de liefde van een
vrouw waardig zijn.’ (19 augustus 1909)
Of, zo eenvoudig zou het kunnen zijn: ‘Laat me nooit de
liefde voor jou verliezen die ik nu voor je koester, Nora. Als we op die manier
samen door het leven konden gaan, wat zouden we dan gelukkig zijn. Laat mij je
liefhebben, Nora. Dood mijn liefde niet.’ (22 augustus 1909)
We leren Joyce kennen als een man die zijn
verantwoordelijkheid niet volledig opneemt, en die minstens de neiging vertoont tot pathetisch
zelfmedelijden.
Hilarisch is toch ook wel dit citaat, uit de brief van 29
september 1904: ‘Je vroeg me je een lange brief te schrijven, maar echt, ik heb
een hekel aan schrijven – het is zo’n onbevredigende manier om de dingen te
zeggen.’ En, voor wie het zich afvraagt, tot en met de laatste brief (april
1922; er volgt nog één kattenbelletje gedateerd 5 januari 1924), blijft James
poeslief: vanuit Parijs spreekt hij Nora – ondanks de zoveelste episode van
echtelijke spanningen – als volgt aan: ‘Mijn lieveling, mijn liefste, mijn
koningin’.
