De novelle Aan het
einde van het alfabet van C.S. Richardson is een kleinood, een mooi
geslepen diamant. Niet zo diepzinnig of ondoorgrondelijk – neen, eerder iets
waarvan de essentie is gelegen in de glans aan de oppervlakte. Goed
gecomponeerd en met een boodschap waar je die in eerste instantie niet verwacht.
Het verhaal is eenvoudig: een gelukkig stel wordt
geconfronteerd met het medische doodvonnis van een van beiden – de man, maar
dat doet er eigenlijk niet toe. Hij heeft nog een maand te leven, krijgt hij
van zijn dokter te horen. Crisis, natuurlijk – je zou voor minder. Maar de man
neemt zijn moed op en sleurt zijn vrouw mee op een reis waarvan het traject
wordt bepaald door het alfabet: Amsterdam, Berlijn, Chartres… Het lijkt een
waanzinnige onderneming, het voorbeeld van een neurotisch volgehouden ordening
– en is dat uiteindelijk niet altijd het meest doeltreffende wat wij, als de
autisten die we zijn (in mindere of meerdere mate), tegen de dood in stelling
kunnen brengen?
De glans aan de oppervlakte van dit boekje is gelegen in de
stijl, de compositie, een paar nevenpersonages die ik langer dan gemiddeld zal
onthouden, en natuurlijk ook in het aangrijpende liefdesverhaal. Ik las Aan het einde van het alfabet, door
omstandigheden (want ik had niets anders bij), twee keer kort meteen na elkaar.
Daardoor zag ik goed hoe kunstig Richardson de verschillende verhaalelementen
en motieven in elkaar verweven heeft, hoe alle ellipsen die hij heeft
uitgetekend dan toch mooi in elkaar passen. Het boek is zeer beknopt, ook in
zijn uitwerking. Richardson weet als de typograaf die hij is dat de witruimte
tussen de letters al even belangrijk is als de letters zelf. Soms gaat het
relaas over in een in staccato samengebrachte nevenschikking van aparte
elementen, werkwoordloze zinnen, een pure opsomming. Alsof ook de schrijver,
net als zijn personage, grote haast had om zijn werk af te ronden.
De boodschap die je niet verwacht, is dat het, in het licht
van de dood, eigenlijk geen belang heeft of de zichzelf opgelegde ordening tot
het einde toe wordt volgehouden. Net zoals de liefde per definitie onafgerond
en ontoereikend blijft, blijven ook onze strategieën om onze sterfelijkheid
aanvaardbaar te maken steken in de schoonheid van de overmoed. Het koppel
slaagt er niet in alle letters van het alfabet in te vullen, en Zanzibar blijft
al helemaal voorgoed een onbereikbaar eiland.
