Fictie is gevaarlijk
‘Dan Brown voor gevorderden’, lees ik ergens in een
nochtans niet ongunstige recensie. Tja, waarschijnlijk is het daardoor dat de ‘nieuwe’
(2011) Eco me niet echt kan bekoren: ik ben nooit aan Brown begonnen.
Maar goed, De
begraafplaats van Praag moet toch érgens over gaan?
De Joodse begraafplaats in Praag, in gebruik van 1478 tot
1786, zou naar verluidt (Wikipedia) twaalf ‘lagen’ tellen. Op amper 1 hectare
zouden er honderdduizend mensen begraven liggen, en zijn er ongeveer
twaalfduizend grafstenen. Welnu, in zijn amper vijfhonderd bladzijden tellende
boek lijkt Eco een halve bibliotheek en een karrevracht namen te hebben gedumpt
en vernemen we zoveel over occultisme, satanisme, vrijmetselarij, jezuïtisme,
hypnotiseerkunst, psychoanalyse en een hele rist andere min of meer obscure
praktijken, maar ook over de Italiaanse eenmaking, de Parijse Commune en de Dreyfusaffaire,
en dat alles verteld door een driemanschap, bestaande uit een schizofreen
hoofdpersonage, dat dus voor twee telt, en een Verteller, die natuurlijk Eco
zelf is, dat we op den duur niet meer weten waar deze roman precies over gaat –
en dat zal allicht de bedoeling zijn geweest. Eco heeft de waarheid bedolven onder
een onoverzichtelijke hoeveelheid informatie. Ja, zijn boek is inderdaad wat de
titel aankondigt: een begraafplaats.
Maar ’t is natuurlijk niet allemaal slecht!
Eco maakt op zeer onderhoudende wijze duidelijk dat de
negentiende eeuw nog iets anders was dan de eeuw van wetenschap, vooruitgang en
technologie: de zwartste bladzijden van de twintigste eeuw vonden een
voedingsbodem in het irrationalisme van een over zijn toeren draaiende beschaving,
die niet tijdig een antwoord klaar had op het explosieve mengsel van secularisatie
en vrijheid van pers. De massa was haar gangbare (en gemakkelijke) waarheden kwijt
en verslond gretig wat haar werd aangereikt in sensationele publicaties die uit
commerciële, maar ook uit manipulatieve, overwegingen maar al te graag een
loopje namen met de werkelijkheid. Eco houdt ons meteen een spiegel voor: het
publiek is vandaag niet minder manipuleerbaar. En hij kan het weten want hij is
een Italiaan.
De begraafplaats
van Praag gaat over de manipuleerbaarheid van de publieke opinie; over de
impact van fictie waarvan de goegemeente bijzonder snel vergeet dat zij niets
méér behelst dan ruis en roddel; over de hardnekkigheid van leugens en
verdachtmakingen.
De begraafplaats
van Praag is ook een gefictionaliseerde ontstaansgeschiedenis van De Protocollen van de wijzen van Zion,
een verzinsel dat een maar al te reële invloed heeft uitgeoefend op de groei
van het antisemitisme en bijgevolg ook op de Holocaust.
De begraafplaats van Praag toont met andere woorden aan dat fictie gevaarlijk is. Ik denk dat Eco daarin een stap verder gaat dan Brown.
