Niet vergeten
Een van de centrale stellingen in het buitengemeen
interessante boek
De geheugenlozen
van Géraldine Schwarz over de verwerking van het nazisme en fascisme in de
tweede helft van de twintigste eeuw en tot op vandaag in Duitsland en Italië,
en van de collaboratie en de medeplichtigheid aan de Holocaust in onder meer Frankrijk
en Nederland, is dat het gebrekkige en soms zelfs ontbrekende herinneren en het
pas laattijdig opkomen van een duidend herdenken mede aan de basis liggen van
de huidige heropflakkering van extreemrechtse vormen van populisme in heel wat
Europese landen. (Meteen ook mijn belangrijkste bezwaar tegen het boek van
Schwarz, waarvoor men nochtans de moeite heeft gedaan om het – zeer goed – te
vertalen in het Nederlands, is dat Vlaanderen, waar toch een kwart van de
Nederlandstaligen woont, zeer nadrukkelijk volledig buiten beeld blijft.)
Uiteraard moest ik aan die centrale stelling van Schwartz
terugdenken bij het lezen van
Federico Sánchez
groet u. Jorge Sempr
ún
blikt terug op zijn politieke carrière in Spanje als minister van Cultuur
tussen 1988 en 1991. Maar hij beweert precies het tegenovergestelde van wat
Schwarz omstandig aanvoert. Het is, aldus Sempr
ún,
precies door de hele herinnering aan de Spaanse Burgeroorlog en het franquisme
onder de mat te vegen, en door alle betrokkenen, van welke van beide zijden
ook, in de nieuwe democratie een kans te geven, dat alles zo zacht is kunnen
overgaan naar een ‘normale’ parlementaire democratie – fluweelzacht zoals de
revolutie van V
áclav
Havel: ‘Het is een feit dat deze collectieve verdringing, voor een deel
instinctief, spontaan, en voor een deel weloverwogen, politiek georkestreerd
door de partijen die de
fluwelen overgang
hebben geleid, een van de wezenlijke gegevens van het afgelopen decennium
vormt. (…) Dit proces van massaal geheugenverlies kan ongetwijfeld worden
gezien als een positieve factor in de fundamentele fase van de overgang, toen
het ging om de vestiging en consolidatie van het democratisch bestel.’ (79)
Maar Semprún
voegt hier wel een vraag aan toe, we schrijven, enfin, hij schrijft 1993: ‘Is
het moment niet aangebroken om de terugkeer
van het verdrongene collectief te gaan beheersen, om ons vrijwillige
geheugenverlies omtrent de inzet van de Burgeroorlog te laten varen en die
eindelijk eens te verwerken (…)?’ (80)
Géraldine Schwartz, De
geheugenlozen (Les Amnésiques
(2017), vertaling Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen (2019))
Jorge Semprún,
Federico Sánchez groet u
(Federico Sanchez vous salue bien (1993),
vertaling Ineke Mertens (1996))
