21 juli
‘De overdonderende banaliteit van het werk had garant
gestaan voor een onmiddellijk succes.’ Dat schrijft Julian Barnes in Het tumult van de tijd, een documentaire
roman over Dmitri Sjostakovitsj. De componist doet, denkend aan zijn hachje en
aan dat van zijn gezin, zijn uiterste best om niet uit de gratie van Stalin te
vallen, nadat hem dat eerder bijna wel was overkomen – en de gevolgen van uit
de gratie vallen waren voor iedereen bekend. Vandaar dat hij na symfonieën en
kwartetten die mogelijk als een kritiek op het regime konden worden
geïnterpreteerd, toch maar eens een lied componeerde dat ondubbelzinnig de lof
van ‘de Grote Vader van de Natie’ bezong. Het leverde hem beloningen op: ‘Hij
zwom in eerbewijzen als een garnaal in cocktailsaus.’
Tirannie en domheid gaan hand in hand. Neem nu het
plagiaat van de misschien wel toekomstige ‘first lady’ van de Verenigde Staten.
Dat mevrouw Trump een dwaas kieken is, uitverkoren omwille van de glans van
haar veren en de frequentie waarmee ze eieren legt, hoeft voor mijn part geen
staatsgeheim te zijn. Maar als het wicht haar eerste belangrijke speech
letterlijk laat overschrijven van die van Michelle Obama acht jaar geleden bij
dezelfde gelegenheid, en daarmee wég komt, ja, dan is er wel iets aan de hand wat
ertoe aanzet om iets te zeggen over het verband tussen banaliteit en tirannie.
Tirannie leeft bij de gratie van angst en onnadenkendheid.
Geen enkel verstandig persoon aanvaardt uit overtuiging dat één persoon alle
macht naar zich toe trekt en op basis daarvan de goorste en gevaarlijkste praat
kan uitslaan: Trump over de muur die hij wil bouwen, Erdogan over het uitroepen
van de noodtoestand en het verwerpen van het Europees mensenrechtenverdrag.
Tirannie teert op angst en op anti-intellectualisme. Al wie weigert met
nadenken te stoppen, wordt geëlimineerd. Eerst wordt hij weggelachen (er
ontstaat een opvallende solidariteit tussen de dommen in hun afkeer van al wie
zijn nek boven het maaiveld uitsteekt), later volgen kwalijker methodes (de
zeisen worden gewet en er wordt effectief gemaaid). ¶
