Een uitweg uit het weten
Beste Michaël,
Geachte hoogwaardigheidsbekleders,
Dames en heren,
U bent naar hier gekomen om foto’s te bekijken. U verwacht dat het mooie foto’s zijn.
Of wilt u goede foto’s zien? Sterke foto’s? Interessante foto’s?
De foto’s van Michaël Depestele zijn mooi én goed én sterk. En interessant.
Het zal u niet verbazen dat ik u dat zeg. Maar daar neemt u geen vrede mee. Eigenlijk verwacht u van mij dat ik u zeg waarom deze foto’s goed, mooi, sterk en interessant zijn.
U bent naar hier gekomen met verwachtingen. Niet alleen ten aanzien van de foto’s maar ook ten aanzien van mij want u veronderstelt dat ik u iets over die foto’s zal vertellen. Dat is eigenlijk, als je er goed over nadenkt, vreemd. Het zou niet in u opkomen zoiets van mij te verwachten indien u mij toevallig op straat zou tegenkomen, bijvoorbeeld terwijl wij samen op het groene voetgangerslicht staan te wachten om over te steken.
Hoe komt dat?
Wij bevinden ons hier in een setting. Of noem het een context, een kader. Dat kader roept verwachtingen op. Het is beslist niet de eerste keer dat u naar een vernissage komt, dus u weet wat hier allemaal te gebeuren staat.
Ik zal u niet zeggen wat op de foto’s van Michaël Depestele te zien is. U moet zelf goed kijken. Ik kan u hooguit iets zeggen over die foto’s, en misschien ook over hoe u ze moet, of beter, kunt bekijken.
Michaël Depestele komt voor zijn werk als beroepsfotograaf vaak in vreemde situaties terecht. De krant waarvoor hij werkt wil dat van hem. Hij krijgt daar geld voor. Daarom bezoekt Michaël: een optocht, een wedstrijd, een feest, een plechtigheid, een bijeenkomst, een prijsuitreiking, een vernissage. Ja, laat ons het maar toegeven: ook een vernissage is een vreemde situatie. En op die plaatsen maakt Michaël de foto’s die zijn opdrachtgever van hem verwacht. Die foto’s moeten tonen wat daar gebeurt. Ze moeten duidelijk zijn, eenduidig. En dus zien we: een autowrak, een groepsportret, een man die een menigte toespreekt. Iedereen begrijpt die foto’s.
Dat zijn niet de foto’s die we hier te zien krijgen, maar dat had u al door.
De foto’s die we hier zien, zijn de foto’s die Michaël Depestele naast en in het kader van zijn opdracht voor zichzelf maakt. En eigenlijk ook voor ons, wat zeer genereus is.
Om de foto’s die Michaël Depestele voor zichzelf maakt op die bijzondere gelegenheden en in die vreemde situaties te begrijpen, moeten wij proberen te achterhalen waarin ze verschillen van de foto’s die in de krant komen.
Toevallig kreeg ik, tijdens het schrijven van deze tekst, een versregel onder ogen die het eigenlijk allemaal zegt: ‘Poëzie […] zoekt een uitweg uit het weten.’ Die regel is van Elvis Peeters.
Michaël focust in zijn eigen foto’s niet op waar het in die situaties volgens de krantenlogica om te doen is. Hij brengt iets ánders in beeld. Op een optocht toont hij niet de optocht. Op een missverkiezing toont hij niet de miss. Op een koers toont hij niet de koers. Hij vangt een ándere essentie. Een essentie die niet is te herleiden tot de inhoud, tot hetgeen we kunnen wéten, maar een die gelegen is in de vorm. Michaël Depestele toont ons het kader, de context. En hij probeert daar uit te breken. Poëzie zoekt een uitweg uit het weten.
Laat ons eens kijken wat we zien als we goed kijken.
© Michaël Depestele
U moet er eens op letten op hoeveel foto’s een omheining, een afbakening, een afsluiting te zien is. Dat is, voor mij, het in beeld gebrachte kader.
U moet er eens op letten hoe vaak personen niet volledig in het beeld staan. Ook op die manier brengt Michaël de afgrenzing in beeld.
U moet er eens op letten hoe dikwijls op de foto’s een persoon een deur opent of om een hoekje kijkt en zo het blikveld betreedt of verlaat. Ook op die manier toont Michaël het kader.
Door op die manier, door zijn focus op iets anders te richten en ons iets ánders te laten zien, is Michaël Depestele niet alleen een beroepsfotograaf maar – ik neem een beladen woord in de mond – een kunstenaar.
Hij is dat heus niet alleen omdat hij mooie afdrukken van zijn foto’s inlijst en op bedachtzame wijze accrocheert, of omdat hij een vernissage organiseert waarop hij drankjes laat rondgaan.
Kunstenaar is diegene die erin slaagt om ons de suggestie te schenken van een ándere kijk op de werkelijkheid. Hij leert ons dat onze manier van naar de werkelijkheid te kijken slechts een van de vele mogelijke is. De kunstenaar laat ons geen andere dingen ervaren, hij laat ons zien dat er andere mogelijkheden zijn om de dingen te ervaren dan de mogelijkheden die wij hebben leren te verwachten en die ons worden voorgeschreven. En die leiden niet altijd tot waarheid, dat weet iedereen die al eens heeft nagedacht over de manier waarop hij door de beeldvorming in onze gemediatiseerde wereld wordt gemanipuleerd.
Michaël Depestele toont met zijn opgestelde stoelen, met zijn podiums, met zijn hamburgerkramen en nadarafsluitingen de voorgeschreven ensceneringen.
© Michaël Depestele
Een van de foto’s die wat ik hier probeer te zeggen het duidelijkst laat zien, is deze die Michaël maakte in het stembureau. Op de achtergrond zien we iemand achter het gordijntje in een stemhok zijn stem uitbrengen. Dit is wat de foto voor de krant ons moet tonen. Maar Michaël Depestele toont ons veel meer. Hij toont de hele constructie die de mensen opzetten om het stemmen mogelijk te maken: de hokjes, de stoelen op de voorgrond waarop de wachtende kiezers kunnen plaatsnemen. En dan is er de ordehandhaver die om het hoekje kijkt – en die op die manier benadrukt hoe belangrijk het kader, de context is voor de fotograaf.
De foto’s van Michaël Depestele brengen, zoals dat met sterke foto’s, en met sterke kunst in het algemeen, altijd het geval is, ook de beeldvorming, en dus de fotografie zelf in beeld. Michaël Depestele stelt met andere woorden zijn eigen medium ter discussie.
Om al die redenen is het adjectief ‘mooi’ niet toereikend. Daarom moeten ook ‘goed’ en ‘sterk’ en ‘interessant’ erbij.
Iets is interessant wanneer het u confronteert met uw verwachtingen. Wanneer het alles wat u over iets dacht te weten op de helling plaatst. Wanneer het u de uitweg toont uit het weten.
Als u nu goed hebt geluisterd en hebt ervaren dat wat u hebt gehoord niet beantwoordde aan uw verwachtingen, wel, dan was dit voor u een interessante inleiding. En dat is ze al helemaal als u daardoor nu de foto’s van Michaël Depestele op een ándere manier ziet dan u ze uit uzelf zou hebben gezien. Als ze niet beantwoorden aan uw verwachtingen. Als ze u dus verrassen, uitdagen, confronteren met het feit dat uw verwachtingspatroon altijd ontoereikend is.
Eigenlijk is dat een grote rijkdom.
Ik dank Michaël voor de gelegenheid die hij mij geboden heeft om uw verwachtingspatronen te doorbreken, en voor de generositeit waarmee hij ons helpt een uitweg te zoeken uit ons weten.
Deze tekst werd op 20 januari voorgelezen bij wijze van inleiding op de fototentoonstelling van Michaël Depestele. Tot 22 februari in CC Ieper Lakenhalen – Foyer, alle dagen van 10 tot 16 u, gratis toegang.
