Het wordt, zeker qua weersomstandigheden, een schitterende dag vandaag. […] * Naar Knokke. Leesclub voormiddag: Kentering van een huwelijk van Sandor Marai. Dat loopt bijzonder goed, hoewel het boek niet meer vers in mijn geheugen ligt.
Kentering van een huwelijk is als roman zeker niet helemaal geslaagd. De opzet van Sandor Marai was zeker ambitieus, maar is niet helemaal uit de verf gekomen. Het geheel is te geconstrueerd, de bruggetjes tussen de verschillende onderdelen blijven te opzichtig. Je hebt om te beginnen de drie personages (de overkoepelende vierde, de kunstenaar Lazar, die een alter ego is voor Marai, eventjes niet meegerekend) – en die drie personages staan elk voor een sociale klasse: het proletariaat, de aristocratie en daartussen, als een soort van bemiddeling, de bourgeoisie. Ze hebben elk hun eigen kenmerken en hebbelijkheden, en Marai kan niet aan de neiging weerstaan om een en ander te schematisch, lees: karikaturaal, voor te stellen.Drie personages, drie standen en ook: drie niveaus of lagen op dewelke je de roman kunt lezen. Kentering van een huwelijk is eerst en vooral een liefdesverhaal. Huwelijk kapseist, echtgenoot valt voor de charmes van de meid, deze is enkel geïnteresseerd in onverhoopte statusverhoging. Dat is de psychologische laag. De sociologische laag gaat over de standen en de evolutie in de onderlinge verhoudingen die zich tijdens en na de Tweede Wereldoorlog definitief voltrekt. De filosofische laag zou dan gaan over de vormen van aristocratie: de aristocratie van het geld en de ware aristocratie, die van de ziel. Daar komen we uit bij de kunst, en bij de figuur van Lazar, en moeten we het hebben over de verhouding tussen kunst en samenleving. Over cultuur. Want cultuur, daar draait het uiteindelijk om. Dat is het wat de mens, of hij nu proletariër is, burgerman of aristocraat, van ‘de andere zoogdieren’ onderscheidt. Marai huldigt geen grote fiducie in de mens, maar toch staat dit voor hem uiteindelijk wel boven alles verheven: dat je met een soort klasse, stijl, cultuur manhaftig door het leven de dood tegemoet moet gaan. Veel anders zit er niet op. Van democratisering in de cultuur, waarbij cultuurproducten tot consumptiegoederen en opstapjes naar een hogere status worden gedegradeerd, moet hij niet weten. De aristocratie mag dan al zijn ondergegaan, een welbegrepen elitarisme moet mogelijk blijven. En dan gaat het niet over de elite van de afkomst of van het bezit maar over de elite van het verstand. Sommigen zijn nu eenmaal te dom om de ‘hoge’ cultuur aan te kunnen en vergenoegen zich met gemakkelijke consumptiecultuur. Enkel de grote geesten kunnen aan wat moeilijk, integer, lastig en mogelijk zelfs gevaarlijk is.
* Achteraf maak ik een praatje met D en zijn lieve echtgenote die altijd koffie voor me klaarzet. De gezondheidstoestand, de reisplannen. * Tijdens de middagpauze neem ik mijn notities over Het complot tegen Amerika van Philip Roth door, en ik doorblader ook nog eens het boek. Ik val in slaap. Ik ga een rondje lopen in het parkje naast Scharpoord. * Ook de namiddagsessie valt mee. Ik praat bevlogen, vind op mijn weg naar het einde van de sessie allerlei zaken waar ik tevoren nog niet bij had stilgestaan. * Een onaangename verrassing in de brievenbus: een extreem hoge belastingsaanslag: […] euro. Dat zal dan wel mijn beloning zijn voor drie, vier jaar noest zwoegen en voor het altijd eerlijk zijn en niet willen foefelen. Ik stuurde meteen een boze mail naar […] laat staan om de beslissingen van ‘de fiscus’ (wie of wat dat dan ook moge zijn) ongedaan te maken. Of althans te milderen – wat meer dan welkom zou zijn. Want op die manier kan ik natuurlijk ook niet […]. * Gevulde tomaten met rijst; enkel G komt want T is op schoolreis naar Londen. G heeft het vooral over zijn muziek: symfonische hardrock en ‘trash’ en dat soort zaken. Mijn vader begreep ook niet waarmee ik bezig was toen ik met een primitief microfoontje bij de luidspreker de liedjes van de topdertig op mijn cassetjes probeerde vast te leggen. * Peter Camenzind en schrijven over Sandor Marai en over de uitstap naar Charleroi van gisteren. * […] nog enkele bladzijden in De wereldliteratuur in een notendop.
