De verklaring voor dit internationale succes? Mazzel tov is levendig en meeslepend geschreven. Het is het resultaat van een aandachtig en slim observatie- en inlevingsvermogen. En er is natuurlijk het onderwerp: wie wil nu eens niet die geheimzinnige joods-orthodoxe gemeenschap van binnenuit leren kennen?
Margot Vanderstraeten werkte, toen ze student was, van 1987 tot 1993 als au pair voor een joods gezin in Antwerpen. Het was geen streng-orthodox gezin, maar zelfs dat leverde al een duidelijk genoeg onderscheid op om mee aan de slag te gaan. Mazzel tov is zeker geen louter antropologische studie: de auteur is emotioneel betrokken op haar personages, zij leeft met hen mee, beschrijft hen ten voeten uit, trekt zich hun lot aan, ziet hen graag. En ze voelt zich, na eerst toch wel moeizaam het vertrouwen te hebben moeten inwinnen, heel erg door hen gewaardeerd.
Wij vernemen veel over de uitermate gesloten en op zichzelf terugplooiende joodse gemeenschap, veel van wat anders voor de buitenwereld verborgen blijft. Toch is het boek nergens op sensatie belust of onrespectvol. Je krijgt nooit het gevoel dat Vanderstraeten als een spionne te werk is gegaan, dat zij tegen de wil van de betrokkenen dingen heeft geopenbaard. Wanneer zij de eigenaardigheden van deze mensen beschrijft – en die eigenaardigheden zijn er wel degelijk – doet zij dat met verwondering en oprechte belangstelling. Mild beschrijft zij de joodse humor en taalvaardigheid, de joodse eigenzinnigheid, het joodse zakelijke instinct. Zij bewondert de hechtheid van deze gemeenschap, de sterke familiale banden. Zij probeert te begrijpen waarom deze gemeenschap zo gesloten is en zo gehecht aan haar ‘eigenaardige’ gebruiken. Nooit oordeelt ze. Behalve dan misschien als het over de situatie in Israël gaat, de houding van de joden zowel ginds als hier ten aanzien van de Palestijnen.
De Vlaamse vrijgevochten vrouw Margot Vanderstraeten doet van haar kant ook geen toegevingen. Uiteraard schikt zij zich naar de regels van het huis en de religieuze opvattingen die er heersen, maar zij blijft toch ook nadrukkelijk zichzelf. Aanvankelijk moet het gezin weerstanden overwinnen want de levenswijze van Margot strookt niet bepaald met de strenge joodse opvattingen. Maar dat lukt en zij zien een aantal zaken – ongehuwd samenleven met een Iraanse man, kleding, levensstijl – door de vingers: zij nemen de kinderjuf in hun midden op, evenzeer zonder te oordelen.
Vanderstraeten beschrijft wat zij ervaart en ziet, en zij voelt zich geruggensteund door het feit dat zij zelf in die kring gewaardeerd wordt. Je voelt gewoon dat ze geen enkele reden heeft om het vertrouwen dat zij genoot te beschamen; hier worden geen rekeningen vereffend. Integendeel, wanneer uiteindelijk de kinderen die zij heeft helpen opvoeden zijn uitgezwermd, blijft zij hen nog een tijd volgen: zij is nieuwsgierig hoe het hun vergaat.
Het sterkste van Mazzel tov, naast de documentaire waarde, is de manier waarop Margot Vanderstraeten haar lezers onnadrukkelijk waarschuwt voor het feit dat onverdraagzaamheid, nationalisme, racisme en vooroordelen allerhand in alle mogelijke richtingen aan de orde zijn. En daarbij gaat het niet enkel over geloofsovertuiging, ideologie, ras of nationaliteit, maar ook over de verhouding tussen de geslachten of de seksuele geaardheden. Voortdurend loert het gevaar van wij-zijdenken om de hoek; voortdurend worden wij, als wij daar tenminste oog voor hebben, geconfronteerd met onze neiging te snel over van alles en nog wat een oordeel klaar te hebben zonder dat wij voldoende oog hebben voor de andere zijde, voor het andere perspectief dat evengoed kan worden ingenomen.
Ik heb Mazzel tov graag gelezen en heb er veel van opgestoken.
Margot Vanderstraeten, Mazzel tov, 2017
