notitie 507
CORSICA
Ik zal proberen uit te leggen hoe dit boek in elkaar steekt – geen eenvoudige opgave. Maar ik doe het toch omdat ik vind dat deze publicatie een aandacht verdient die het bereik van haar uitgever misschien wat vergroot.
A propos, Paul Buekenhout is die uitgever. Of mede-uitgever, dat weet ik niet. Hij is in elk geval een van de oprichters van uitgeverij Klein. Dit boek is de derde uitgave van Klein.
Leven en dood van een Corsicaan (etcetera) bestaat uit meerdere tekstlagen, met verschillende registers en verhaallijnen. Het belangrijkste verhaal is dat van Antoine Tranelli. Op het eerste gezicht een gewone, brave loodgieter die geen vlieg kwaad zou doen. Alleen, hij groeit op en leeft in Corsica, in een cultuur die geen eerroof tolereert. Antoines eer wórdt geroofd – en hij doet wat een Corsicaan in zo’n geval hoort te doen. Zijn erewraak krijgt echter een ongewenste en onverwachte wending. Na zijn logische gevangenisstraf probeert Antoine zijn leven te hervatten.
Dat is de ene kant van het verhaal. Aan de andere kant staat Yann Zetti, de ‘ik’ waarin de auteur zich heeft vermomd (hij heeft zichzelf niet alleen een andere naam, maar ook, door zijn geboortedatum aan te passen, een grotere jeugdigheid aangemeten). Antoine en Zetti zijn verre familie van elkaar, achter-achter-achterneef of zoiets. Een heel alfabet van initialen staat tussen hen in. Zetti, die een grote liefde heeft opgevat voor Corsica, reconstrueert Antoines verhaal. Hij reist herhaaldelijk naar Corsica en naar Steenvoorde, waar Antoine na zijn gevangenisstraf woonde. Steenvoorde ligt, binnen Frankrijk, zo ver mogelijk van Corsica. Zetti reist samen met zijn partner Loeka, een fotografe. Of Loeka met een Leica werkt, wordt niet geëxpliciteerd, maar het zou kunnen. Loeka maakt in het verhaal de foto’s die in het boek zijn opgenomen. De foto’s zijn op één na allemaal in zwart-wit, ze zijn – in de werkelijkheid – gemaakt door Alexandra Cool.
Een volgende laag in deze trip is de boetedoening van Antoine. Hij speelt, volledig in een rood boetekleed gehuld, de hoofdrol in de boetprocessie van zijn thuisstad Sartène. Dat moet een indrukwekkende bedoening zijn – Zetti probeert de boetedoening te reconstrueren en zich daarin in te leven door enkele dagen te verblijven in hetzelfde klooster waar Antoine zich op de processie heeft voorbereid.
Tussen dit alles door krijgt de lezer heel wat informatie over Corsica, de Corsicaanse geschiedenis, de eigen Corsicaanse volksaard, de processie in Sartène, de religie en het bijgeloof waarvan deze een veruitwendiging is, maar ook over de misdaad van Antoine, hoe die is verlopen, de rechtszaak, de artikels in de pers, enzovoort.
Zetti’s onderzoek zelf vormt een volgende laag in Leven en dood van een Corsicaan: hoe komt de informatie bij de auteur(s) terecht, hoe vindt Yann Zetti nog getuigen die hem uit de eerste hand hun kijk op de zaak kunnen geven, welke betrokkenen zijn niet meer voor commentaar beschikbaar… Het schrijven van het boek zelf vormt met andere woorden een bestanddeel ervan. Hier treedt de stem van de auteur het duidelijkst naar voren: we horen iemand die met grote gedrevenheid en accuratesse zijn onderwerp benadert, maar ook met een ingehouden humor en met zelfrelativering. Hij beschrijft hoe zijn onderzoek en het schrijfproces verlopen, met vallen en opstaan. Hij vertelt, tussen de regels door, over zijn harmonieuze verhouding met Loeka. Hij laat de stemmen van de personen die hem in het schrijfproces bijstaan meeklinken. Zo zegt hij op een bepaald ogenblik dat een van zijn meelezers hem adviseert om een bepaalde uitdrukking niet te gebruiken (‘te Vlaams’), waarna hij het dan toch doet. Enfin, dat is maar een voorbeeld van hoe ‘Zetti & Bosch’, Paul Buekenhout dus, van deze ‘verknipte geschiedenis’ een zeer boeiende en onderhoudende leeservaring maakt.
De talrijke documentaire voetnoten en de bijlagen, met korte extracten van de interviews die de auteur(s) hadden met betrokkenen en verre getuigen, dikken de ingewikkelde structuur van dit boek nog aan. Met deze ingewikkelde structuur lijkt Buekenhout iets te willen zeggen over hoe het verleden zich van ons verwijdert en op die manier moeilijk toegankelijk wordt, maar ook over de contingentie waarmee het zich alsnog aan ons openbaart: soms zijn het gewoon toevallige ontmoetingen of vondsten die ons dichter bij de waarheid brengen, of dan toch bij datgene waarvan wij vermoeden dat het de waarheid is.
Buitengewoon spitsvondig vond ik de manier waarop de auteur(s) in deze voetnoten en bijlagen zeer onnadrukkelijk een paar essentiële clues hebben laten slingeren, die aan hun verhaal (de weergave van een historische werkelijkheid) nog een extra spanningslaag toevoegen. Tot twee keer toe krijgt het relaas in de bijlagen een onverwachte wending. Lees ze dus zeker – ook al wordt beweerd dat ze ‘niet per se nodig zijn voor een voldoening gevende lectuur van de “hoofdtekst” van dit boek’. Deze leesinstructie kan niet anders worden opgevat dan als een vorm van hogere ironie en zelfrelativering.
Het boek garandeert ook als object een aparte ervaring: zeer voornaam en royaal vormgegeven (door Petra Fieuws en Simon Casier), gebonden met open rug, vervaardigd uit stevig papier (‘115 grams ongestreken en opgedikt’), met ruim gezette teksten en uitstekend afgedrukte foto’s. Daar hangt een prijskaartje (€ 36) aan vast, maar wie een sympathieke, zichzelf naar waarheid ‘Klein’ noemende uitgeverij wil steunen, heeft dat ervoor over. Een zeer aangename, leerrijke en spannende leeservaring is in de prijs inbegrepen.
Zetti
& Bosch, Leven en dood van een Corsicaan, uitgeverij
Klein
www.kleinboeken.com
www.alexandracool.com
