voor deze rubriek selecteer ik de beste stukken die op deze blog zijn verschenen
27 augustus 2017
Het mooiste moment van deze 8ste augustus 2017, de dertiende dag van mijn reis naar Frankrijk, was
(...)
om zes uur naar de vespers geweest in de benedictijnerabdij van Fontgombault, wellicht een van de grootste nog ‘levende’ in heel Frankrijk, een bolwerk van het meest conservatieve katholicisme – en conservatief kunnen die Franse katholieken zijn, met hun marches pour la vie en hun weerzin van le marriage pour tous.
Ik neem een halfuur voor aanvang van de dienst plaats in het schip, dat door middel van een hek is afgescheiden van het koor, waar straks, aan weerszijden in de koorbanken, een zestigtal in zwarte pijen gehulde monniken zullen plaatsnemen. De twee groepen – het indelingscriterium ontgaat mij – zitten dus recht tegenover elkaar, en doordat beide groepen elk om beurt een frase zingen – ik ken de musicologische termen niet – ontstaat een stereoeffect. Een orgel onderstreept deze gezangen met een zeer eenvoudige begeleiding. Nu ja, eenvoudig, ik heb de indruk dat schijn hier bedriegt. De gelovigen, of de neutrale belangstellenden waaronder ik mijzelf reken, nemen in zekere zin deel aan deze gezongen gebeden. Niet door mee te zingen, maar door een viertal verschillende houdingen aan te nemen: zitten, knielen, rechtop staan zónder en rechtop staan mét gebogen bovenlichaam. Met het zitten en frequente rechtop staan en weer gaan zitten, doe ik ijverig mee. Wanneer de anderen knielen, wat gelukkig maar twee keer voorkomt, ga ik zitten. Ik kan toch moeilijk knielen voor een God waarin ik niet geloof? En bij het buigen buig ik enkel het hoofd, niet het volledige bovenlichaam. Aan de overzijde van het centrale gangetje dat het schip in tweeën deelt, blijft een vrouw de hele tijd geknield zitten. Met haar hoofd in haar handen begraven, maakt zij een verdrietige indruk. Even denk ik dat ik haar zou moeten troosten, maar die gedachte lijkt mij iets te frivool in deze context. Bij de monniken gaat er af en toe, terwijl de medebroeders blijven zitten, eentje knielen. Waarom is niet duidelijk. Is het omdat hij zich door een frase bijzonder aangesproken voelt? Dat blijft in het ongewisse, maar het voegt in elk geval een opvallend persoonlijke noot toe aan dit voor de rest bijzonder strak en collectief geregisseerd aantreden. Overigens zit ik voortdurend in de knoei met mijn gedachten. Ik zondig waarschijnlijk tegen alle regels van het rituele engagement en de mindfulness want ik ben, terwijl ik daar in die kerk zit, al aan het schrijven in mijn hoofd. Er ontstaat dus een afstand tussen mijn waarneming en wat er gebeurt, ik zit er niet in. Maar ja, hoe kan ik hier iets anders dan een waarnemer zijn? Bijvoorbeeld van de jonge geestelijke van de oude school die vlak voor mij heeft plaatsgenomen. Hij draagt een soutane, en ik heb alle tijd om te observeren hoe elegant dit kledingstuk opgebouwd is en de figuur van deze jongeman, die overigens uitstekend gecoiffeerd is en een montuurloos brilletje draagt, gunstig doet uitkomen. De andere jongemannen die ik hier zie, en die te gast zijn in het klooster, misschien wel in het kader van een retraite of een seminarieopleiding, steken er in vestimentair opzicht maar bleek tegen af: vlekken op het overhemd, overhemd slordig in de broek, de riem die een riemlusje heeft overgeslagen. Maar mijn gedachten dwalen – opnieuw – af. Ik moet bij de les proberen te blijven. Ik moet luisteren naar de gezangen die, het moet gezegd, zeer helder en opvallend hoog weerklinken en die – zoals het cliché het wil – naar de gewelven opstijgen. Dat plafond steekt overigens erg ingewikkeld in elkaar, met die rondbogen en kruisgewelven waarin de pilaren overgaan. Ook dit is een vorm van schijnbare eenvoud, zoals ik heb kunnen vaststellen toen ik voor de aanvang van de plechtigheid een poging ondernam om een gedeelte van dit interieur te tekenen – wat mij niet misplaatst leek want is het nauwkeurige observeren van deze religieuze architectuur, die zelf een uiting beoogt te zijn van godsvrucht, niet zelf een vorm van contemplatie?
Ik ben niet katholiek. Wel gedoopt en in die zin opgevoed en zo, maar net als zovele anderen van mijn generatie ben ik ruim op tijd van mijn geloof gevallen – dat eigenlijk nooit een voldragen geloof is geweest, besef ik nu. Ik kan me eigenlijk niet voorstellen dat mensen überhaupt aan al die flauwekul geloof kúnnen hechten. Het zou me wat zijn, zo’n hiernamaals waar alle verschillende aanhangers van de veronderstelling dat er een is zouden samenkomen en elkaar de kop zouden inslaan omdat ze gefrustreerd zijn door het feit dat het niet is zoals zij het zich hadden voorgesteld – want het kan toch niet met ieders voorstelling overeenstemmen?
Maar goed, zelf ben ik niet vrij van overtuigingen die een rationele of wetenschappelijke toets niet zouden doorstaan, bijvoorbeeld de overtuiging dat het loont om altijd het goede na te streven of om gewoonweg vriendelijk te zijn of beleefd, en dus moet ik niet al te hoog van de toren blazen. Dat is ook helemaal niet mijn bedoeling. Integendeel: ik heb het grootste respect voor alle manieren waarop de mens zijn schamelheid probeert in te kleden. Want schamelheid inkleden moet hij aangezien hij het enige dier is dat zich van zijn eigen verval en onvermijdelijke verdwijnen bewust is. Daarom ook drinkt hij, rookt hij, gebruikt hij drugs, raakt hij verslingerd aan seks en probeert hij in het beste geval lief te hebben of mooie dingen te maken. Dat hij maar gelooft, dat is nog het minste kwaad. Hij neemt een aantal leerstellingen voor waar aan, knoopt daar wat gestileerde gedragingen aan vast, en is al wat blij dat hij niet telkenmale hij zich existentiële vragen stelt het warm water moet uitvinden. Gedeeld geloof is voor een groot deel ook een kwestie van comfortabel en gezellig conformisme. Niets mis mee. Maar mijn tolerantie stopt wel als de gelovige zijn geloof misbruikt om een ander lang vóór diens zuurverdiende hiernamaals de kop in te slaan. Hij moet andermans geloof respecteren. Dáárin kan hij groots zijn, en waarlijk mens: wanneer hij de betrekkelijkheid van zijn eigen overtuigingen aanvaardt door ze als even betrekkelijk te zien als de overtuigingen van een ander. Ik mag dan een overtuigd vrijzinnige zijn, ik kan met het grootste respect een traditionele vesperviering bijwonen, mij proberen in te leven in wat in die honderd oude mannenhoofden omgaat, of niet omgaat, de schoonheid van die hele pantomime en die weergaloze architectuur ervaren (het ene niet zonder het andere), en gelouterd terug naar buiten gaan. Al was het maar omdat ik daar een gast ben mogen zijn, getolereerd werd, ja zelfs het gevoel had er welkom te zijn zonder dat ik aan iemand verantwoording heb moeten afleggen.
