(lees hier vanaf
het begin)
Je kunt je afvragen wat een mens eigenlijk
bezielt om utopieën te creëren.
Maatschappelijk heeft het zeker een functie. Yuval
Harari heeft daar in zijn Sapiens het
een en ander over te vertellen. Ik neem even een stukje over uit een uitstekende
samenvatting van dat boek die op het net te vinden is.
“De creatie van mythen laat Homo sapiens toe om zich van andere mensachtigen te onderscheiden. Mythen
maken het mogelijk om grote groepen voor eenzelfde doel te mobiliseren. En
daardoor wordt sapiens de meerdere van
andere sociale dieren, onder meer Homo
neanderthalensis wiens sociaal gedrag wordt bepaald door de genen en dus
veel onveranderlijker is. Met het culturele
vermogen om mythen te creëren komt Homo
sapiens los van de biologie, die andere mensapen in herhaling en
determinisme gevangenhoudt.
De mythen betreffen doelen die het individu, de familie, de
groep (roedel, kudde…) waarvan alle leden elkaar kennen verre overstijgen. Een
groep chimpansees is zelden groter dan vijftig individuen. Een door roddel aan
elkaar gelijmde groep Homo sapiens kan
tot honderdvijftig individuen tellen. Boven dat getal zijn collectiviserende
mythen van doen. Wij kennen dat vandaag ook nog, denk aan geloofsovertuigingen,
nationale, economische en juridische ficties. Neem bijvoorbeeld naamloze
vennootschappen, die de persoonlijke verantwoordelijkheid afleiden naar een
entiteit die niet van vlees en bloed is, waardoor het vrije ondernemerschap een
grote stimulans krijgt. Of het geloof in
geld, solvabiliteit, enzovoort. Het komt er gewoon op aan een voldoende groot
aantal mensen in deze ‘imaginaire realiteiten’ te doen geloven.”
Tot daar Harari.
Je zou de hang naar Utopia in plaats van vanuit het
collectief ook vanuit een individuele psychologische of existentiële noodzaak
kunnen verklaren.
Wellicht bestaat de behoefte aan een ijkpunt, een
maatstaf om de daadwerkelijke alledaagse misère tegen af te meten? Het
diepgewortelde geloof in de mogelijkheid van een bétere wereld maakt de
onvolkomenheid van het eigen bestaan draaglijker. Hoop doet leven.
Eigenlijk is het denken aan een volmaakte samenleving
gewoon een logisch mechanisme. We zien gewoon alle onvolkomenheden in onze
omgeving en in onszelf, en om die te definiëren en er vat op te krijgen – wat
nodig is om ze te verbeteren – creëren we een volmaaktheid waartegen we ze
kunnen afmeten.
Wie er een beetje over nadenkt, ziet in hoe
irrationeel het allemaal is. Utopieën zijn nu net utopieën omdat datgene wat ze
voorspiegelen niet bestaat en zelfs
niet kan bestaan. We maken onszelf iets wijs. Het is een vorm van magisch of
irrationeel denken, en zo kennen we nog wel meer vormen van magisch denken.
