CONCREET
‘Het is vooral via verhalen dat we de wereld op een genuanceerdere, reflectievere manier leren beschouwen, ervaren, voelen en herinneren.’ Elif Shafak ziet in het maken en vertellen van verhalen een antidotum tegen de overkill van – voornamelijk – slecht nieuws, de toxische polarisatie en het fake news waarmee we voortdurend af te rekenen krijgen. Dat doet ze in het essay Zo houd je moed in een tijd van verdeeldheid: de zoveelste opsomming van de kwalen van onze tijd en de bronnen van ziekmakende zorg.
De zoveelste, inderdaad. Er is een nieuw genre ontstaan: analyses van de vervaltijd waarin we zijn terechtgekomen. Minder of meer diepgravende analyses van alle crisissen die ons treffen: economisch, ecologisch, klimatologisch, moreel… Ook Verschuivingen van Stefan Hertmans is zo’n opsomming. Je leest ook dát boek en denkt nog maar eens: ‘Wat heb ik hier nu aan, nog maar eens de crisis van het klimaat, de crisis van de samenleving, de crisis van de waarheid…’ Goed verwoord en met achteraan een bibliografie als een omgevallen boekenkast, maar welke zoden brengt dit aan welke dijk?
Shafak is niet de enige die in het vertellen van verhalen heil ontwaart. In een artikel in De Groene Amsterdammer over Iris Murdoch lees ik dat de Britse romanschrijfster en filosofe vond dat verhalen vertellen een daad van liefde is. Of juister geciteerd: ‘kan zijn’.
Is het toeval dat de auteurs van beide citaten – Shafak en Murdoch – vrouwen zijn? Maar misschien is dat geen relevante vraag.
Hun voorstellen om de dingen concreet te houden deden me denken aan de reeks This England die ik dezer dagen – uitgesteld – bekeek (nog tot 27 januari 2023 op VRT MAX). Twee jaar lang werd ik, zoals al mijn compatriotten, overspoeld door nieuws over oudjes die eenzaam tenondergingen in tehuizen, moedig zorgpersoneel dat geveld werd door het virus, obese mannen die geïntubeerd lagen te sterven op intensive care. Maar nooit eerder werd dit voor mij – die niemand uit zijn kring heeft zien vechten om in leven te blijven, laat staan dat ik iemand zou hebben zien sterven – zo concreet als door de veraanschouwelijking in deze serie van het coronaleed. De focus ligt op de strapatsen van Boris Johnson, door Kenneth Branagh uitstekend vertolkt (maar niet in die mate dat we vergeten dat er tussen Johnson en ons een acteur staat) – maar de pandemie speelt uiteraard een belangrijke rol.
Ik moest ook denken aan de citaten over het heil dat we kunnen verwachten van verhalen toen ik de film For Sama zag. De VRT-berichtgeving is nog niet in die mate oppervlakkig en sentimentalistisch dat ik niet op de hoogte was van de systematische bombardementen op Syrische steden. Onder meer op Aleppo, dat ik tot dan toe enkel kende van een van de verhalen van Vladimir Nabokov – wat meteen ook de reden was waarom ik de oren spitste telkens ik die naam hoorde vermelden. Maar wat wéét je, als je hoort dat een stad wordt gebombardeerd? Tot je een film ziet die is samengesteld uit beelden die ter plekke werden ‘geschoten’ door de kersverse vrouw van een jonge dokter die het vertikt om het ziekenhuis waar de talrijke gewonde en stervende slachtoffers van de oorlogsgruwel worden opgevangen te verlaten. Geen ‘verhaal’ is dit, maar wel een reële, al te reële getuigenis – een documentaire die je woedend maakt omwille van wat daar gaande is, maar ook omwille van het feit dat je blijkbaar, afgestompt als je bent door onze makke berichtgeving en de stortvloed van banaliserende beelden, deze veraanschouwelijking nodig had om je iets te kunnen voorstellen bij het nieuws waar je al een paar jaar met een half oor naar luisterde en met een half oog naar keek. (En ja, ik weet dat ik te gemakzuchtig ben om gebruik te maken van de talloos veel mogelijkheden om me béter te informeren.)
*
Elif Shafak, Zo houd je moed in een tijd van verdeeldheid (How to Stay Sane in a Stage of Division, 2020, vertaling Manon
Smits)
Stefan Hertmans, Verschuivingen, 2022
Michael Winterbottom and Kieron Quirke, This
England, 2022
Waad Al-Kateab en Edward Watts, For Sama, 2019 (trailer: https://www.forsamafilm.com/)
