241216
INGETOGENHEID
Langs alle kanten, werkelijk overal, zie ik Leven & Lot van Vasili Grossman opduiken. Deze prijst het aan, gene beveelt me bijna het eindelijk eens te lezen. Waarom dit uitermate lijvige boek precies nu, zestien jaar na het verschijnen van de Nederlandse vertaling, zo in de belangstelling staat, ontgaat me. Er is zelfs een goedkope editie van uitgebracht: de bijna duizend bladzijden komen als soepele vuistdikke pocket binnen ieders bereik voor precies de helft van de prijs die ik nu alweer drie jaar geleden voor de twaalfde druk, een hardcover, heb betaald. Ik herinner mij dat ik, daartoe door een van die duwtjes van deze of gene aangespoord, dat boek per se wou kopen – ik denk zelfs dat het niet voorradig was in mijn boekhandel en dat ik het heb laten bestellen. Maar kijk, we zijn in een zucht drie jaar verder en nog staat Vasili op mij te wachten. Tussen driehonderd anderen: het vergt al een aparte boekhouding om die opdringerige meute in een ordentelijke rij op mijn welwillendheid te laten rekenen. (O ja, Jonathan Littell staat er ook nog tussen. Dik zijn strekt ook in dezen niet tot aanbeveling.)
Maar nu ga ik er toch werk van maken. De donkere dagen voor en na kerst, en vooral de hysterie in mijn stad, vragen als het ware om een langdurige onderdompeling. Ja, misschien is de leeservaring werkelijk zo ingrijpend en meeslepend als de talrijke aanraders mij beloven.
Ik sla het boek voorzichtig open, leg een bijna even dik boek onder het opengeslagen voorplat om vorming van een schuine rug te voorkomen, en begin aan een eerste sessie. Het zal een kennismaking zijn, even proeven maar, want ik heb maar een half uur.
Grossman neemt me op een trein mee een gevangenenkamp in. Onze trein rijdt op een parallel spoor naast een andere trein, die dezelfde richting uitgaat maar een andere, vrije, bestemming heeft. Het contrast tussen het lot en het leven is meteen aanwezig. Ik maak kennis met levendig getekende personages: Ikonnikov-Morzj, Guardi, Osipov, Michail Sidorovitsj Mostovskoj… Het wordt al vlug duidelijk dat de tien bladzijden tellende ‘Lijst van de belangrijkste personages’ achterin het boek geen overbodige luxe zal zijn.
Ik heb wel al vaker concentratiekampen bezocht. In boeken, welteverstaan, niet in de werkelijkheid. Levi, Semprun… Ook nu weer blijkt de getuigenis realistisch, reëel, ernstig ook. Maar Grossman legt er nog een extra laag bovenop. Ik ontwaar een soort van cynische, onderkoelde humor. Enfin, ik kan er nog niet de vinger op leggen. Het spreekt me wel aan. Al aarzel ik omdat het contrast tussen de zwaarwichtigheid van het onderwerp en mijn behoefte aan ontspanning en gezelschap tijdens de donkere dagen, een luxeprobleem al bij al, mij tot ingetogenheid noopt.
