Uli Edel, Der Baader Meinhof Komplex (2008)

De acties van de Rote Armee Fraktion (1970-1977) waren ongemeen hard – Uli Edel verbloemt dat niet. Maar hij vergeet ook niet aan te geven welke gebeurtenissen hebben geleid tot het ontstaan van deze terreurgroepering: het politionele optreden in de marge van een bezoek van de sjah van Iran aan Duitsland op 2 juni 1967, waarbij een manifestant het leven liet, en de aanslag door een opgehitste anticommunist op Rudi Dutschke. Als reactie hierop werd actie gevoerd tegen het Axel Springer-concern, het mediabedrijf achter onder meer Bild, dat zich sterk had afgezet tegen de extreemlinkse studentenleider Dutschke. De spanningen liepen hoog op nadat militanten twee warenhuizen in brand hadden gestoken als protest tegen de Amerikaanse oorlogshandelingen in Vietnam. De daders werden opgepakt en vervolgens met een gewelddadige actie in commandostijl bevrijd. Bij die actie was Ulrike Meinhof aanwezig als – neutraal – journaliste, maar zij besliste op het moment zelf om definitief de kant van het verzet te kiezen. Na het neerschieten van een RAF-militante op 15 juli 1971 bij een wegcontrole radicaliseerden de acties. Trieste hoogtepunten werden bereikt met de moord op een procureur-generaal en met bomaanslagen op politiebureaus en op Amerikaanse militaire installaties. In 1972 werden de RAF-kopstukken opgepakt en opgesloten in de Stammheimgevangenis. Ulrike Meinhof beroofde zich daar in 1976 van het leven. De zogenaamde ‘tweede generatie’ nam het over. Hun grootste ‘wapenfeiten’ waren de moord op de Generalbundesanwalt samen met twee van zijn begeleiders, en de ontvoering van Hanns-Martin Schleyer, voorzitter van de Duitse werkgeversorganisatie (5 september 1977). Bij die laatste actie vielen vier doden.

Uli Edel heeft tweeënhalf uur nodig om al deze feiten, en nog veel meer, in kaart te brengen. Hij heeft daarbij ook oog voor de uitstappen naar een Al Fatah-opleidingskamp in Palestina en de bevrijding van een gekaapt vliegtuig in Mogadishu. Tot de eisen van de Al Fatah-kapers behoorde de vrijlating van elf RAF’ers. Nadat Duitse elitetroepen de gijzelingsactie verijdelden, pleegden de overgebleven RAF-kopstukken in Stammheim zelfmoord. En ja, Edel laat er inderdaad geen twijfel over bestaan: Baader, Ennslin en Raspe pleegden wel degelijk zelfmoord en werden niet vermoord, zoals de Baader-Meinhof-mythologen graag de feiten voorstelden. Een dag na deze drievoudige zelfmoord maakte de ‘tweede generatie’ in koelen bloede Schleyer af. Dat gebeurde op 18 oktober 1977 in een herfstig bos. Hiermee valt het doek over ‘de Duitse Herfst’ – én over de RAF, dat op maar weinig sympathie meer kon rekenen. (Klik hier voor een uitvoerigere samenvatting.)

Edel probeert gedurende deze razendsnelle rollercoaster van geweld bij de feiten te blijven: pro en contra komen aan bod, het beeld is genuanceerd. Hij maakt duidelijk waarom de RAF de actie boven de theorie plaatste. Een van de redenen was dat de nieuwe naoorlogse generatie niet, zoals die van haar ouders, daden- en gedachteloos mee wilde opstappen met het oprukkende fascisme – zoals zij het steeds machtiger wordende militair-industrieel complex dat de politiek en de politie in zijn zak had noemde. Edel maakt gebruik van historisch beeldmateriaal, maar ook de verfilmde scènes, en zeker ook de massascènes van betogingen en oproer, zijn bijzonder geloofwaardig, mede dankzij de zorgvuldig opgebouwde decors en de uitstekende acteerprestaties (met onder meer Martina Gedeck als Ulrike Meinhof en Bruno Ganz als Horst Herold, de topambtenaar die de antiterreuracties leidt). Ik heb tweeënhalf uur gefascineerd zitten kijken. Edel verbloemt niets – er komt dus nogal wat geweld aan te pas, geweld aan beide zijden overigens. We krijgen ook te zien hoezeer de RAF-kopstukken ook maar menselijk waren, in al hun onmenselijkheid: ze laten zich tot megalomanie en onredelijke driftbuien verleiden, maar gaan evenzeer aan twijfel en doorgedraaid fanatisme ten onder. Alles bij elkaar krijgt de kijker wel voluit de kans om een eigen oordeel te vellen. Der Baader Meinhof Komplex is noch een ophemeling noch een totale veroordeling van de politieke groepering die in de jaren zeventig het nog altijd van zijn oorlogswonden herstellende (West-)Duitsland in een wurggreep hield.

PS - Het eerste weekend van Bernard Schlink, dat ik een tijdje geleden las, gaat verder waar Der Baader Meinhof Komplex van Uli Edel stopt. Vrienden van vroeger komen samen in een villa. Een van hen is een oud-RAF-militant die net zijn gevangenisstraf heeft uitgezeten. Het feit dat hij iemand heeft vermoord, blijft aan hem kleven: het maakt een normale relatie met hem onmogelijk. Het zal nog wel zijn tijd duren vooraleer de oude wonden en verscheurdheden van het recente terreurverleden uit de Duitse samenleving zijn verdwenen – net zoals daar trouwens ook de nazi- en Stasi-spoken zijn blijven rondwaren.