071015 - De film Ben X gaat niet alleen over autisme maar ook over pestgedrag op school. In de film gaat de ‘held’, Ben, ten onder, of toch bijna, aan de combinatie van die twee. Dat is een beetje problematisch, zeker voor een film die een boodschap wil uitdragen en die beoogt in te grijpen in de werkelijkheid, omdat wie autistisch is zich mogelijk zal identificeren met iemand die ook wordt gepest, en omdat wie gepest wordt, zich mogelijk zal identificeren met iemand die ook autistisch is. Terwijl natuurlijk niet alle autisten worden gepest, en niet al wie wordt gepest meteen ook autistisch is. Of wordt gepest omdat hij autistisch is.
Bovendien wordt helemaal niet duidelijk gemaakt aan welke vorm van autisme Ben lijdt. Als je de film ziet, zou je denken een vrij zware vorm – in elk geval zet Greg Timmermans bepaalde ‘tics’ zwaar in de verf. Wat dan weer het gevaar met zich meebrengt dat van ‘autisme’ een stereotiepe voorstelling de wereld in wordt gestuurd.
Ondanks deze bezwaren moet wel worden toegegeven dat regisseur Nic Balthazar heel goed een aantal basiskenmerken van deze ‘ziekte’ in beeld heeft gebracht: het alles letterlijk nemen, het leven in andere schema’s dan die ene die door de ‘normale’ werkelijkheid wordt opgelegd, het dwangmatig volgen van patronen, de discrepantie tussen emotie en het uiterlijk vertoon daarvan... Daarom ook is de kritiek dat het einde onwaarschijnlijk zou zijn onterecht. Het einde volgt in zijn bizarre logica de ‘bizarre’ logica van de autist, die in een ‘onwerkelijke’ werkelijkheid leeft.
Ben X is geen grote cinema, maar biedt wel een aangrijpend verhaal waarvan je mag hopen dat het minstens de pesters tot betere gedachten zal aanzetten. En voor zover dat mogelijk is ook meer begrip voor autisten zal teweegbrengen. (Al is de door stomme gelijktijdigheid veroorzaakte vermenging met het veronderstelde ‘autisme’ uit de zaak-Van Themsche behoorlijk ongelukkig, alsof iedere gepeste autist een potentiële massamoordenaar is – maar dat is een andere kwestie. En ook het feit dat de diagnose ‘autisme’ tegenwoordig wel erg vaak, en wellicht meer te onpas dan te pas uit de kast wordt gehaald om allerlei oncontroleerbaarheden tóch een plaats te geven, lijkt me niet zo’n gezonde ontwikkeling.)
