210516
Victor Klemperer citeert in
LTI (
Lingua
Tertii Imperii; de taal van het Derde Rijk) uit zijn dagboek van 1933, het
jaar dat in Duitsland het onwaarschijnlijke gebeurde. Hij schreef toen over een
bootreis die hij maakte, hoe het had gestormd en hoe ‘s anderendaags, toen het
opnieuw mooi weer was, iedereen buiten – nog wat bleekjes – op het dek op
banken zat. Tot het kleine meisje dat helemaal op het eind van de bank zat naar
de reling liep om over te geven. ‘Een ogenblik later stond de naast haar
zittende moeder op en deed hetzelfde. Meteen daarop volgde de meneer naast de
dame.’ Enzovoort. Victor kijkt geamuseerd toe. Hij voelt zich vooralsnog niet
misselijk. Maar: ‘de beweging zette zich regelmatig en snel voort, de hele bank
langs’. En inderdaad, naarmate de aandrang om te kotsen dichterbij komt, moet
Victor zichzelf overtuigen: ‘Ik zei bij mezelf dat er toch zoiets moest bestaan
als objectief toekijken, daarin was ik geschoold, en ik had een vaste wil’.
Maar het is tevergeefs. Uiteindelijk komt ook hij aan de beurt. (61) Toen ik
dit las, moest ik denken aan hoe ik vanmorgen om kwart voor zeven op het
trottoir voor de bakker stond aan te schuiven. Er stonden vier mannen – altijd
mannen op zondag –, en ik was de vijfde. De vier hadden allemaal een mondmasker
aan – hoewel dat strikt genomen niet moest aangezien we buiten stonden en niet
in een zone waar de mondmaskerdracht verplicht is. Ik had er geen aan en dacht
aanvankelijk:
zut, zolang ik de winkel niet betreed doe ik dat ding niet
aan. Maar ik kon niet weerstaan aan de sociale druk, aan mijn angst om me niet
te conformeren, om op te vallen, om te worden terechtgewezen. Dit was, net
zoals de aandrang bij Klemperer om over te geven, niet ingegeven door rationeel
denken, het was een instinctieve reflex. (En natuurlijk is de passage over de
collectieve zeeziekte bij Klemperer niet los te zien van zijn relaas over het
onverwachte monsterlijke conformisme bij het referendum van 1933, dat
uitdraaide op een ‘triomf van de regering’: ‘93 % van de stemmen voor Hitler,
40 miljoen ja, 2 miljoen nee’. (60)) *
Een cruciale passage in
De menselijke smet van
Philip
Roth (
The Human Stain, vertaling
Else Hoog) is – het kan
moeilijk anders natuurlijk – deze, en meteen ook de enige, waarin een
verklaring voor de titel is te vinden. Faunia gaat langs in het dierenasiel en
hoort er over de kraai die er werd verzorgd en vrijgelaten. Maar de kraai werd
onmiddellijk door zijn soortgenoten lastiggevallen en keerde noodgedwongen
terug naar zijn gevangenschap. Hij was drager van: ‘De menselijke smet (…) we
laten een smet achter, we laten een spoor achter, we laten onze afdruk achter.’
We kunnen niet anders want het onzuivere zit in ons: ‘Onzuiverheid, wreedheid,
mishandeling, vergissingen, stront, zaad – er is geen andere manier om op aarde
te zijn.’ Smet is ‘onvermijdelijk’. We zijn ‘onontkoombaar besmeurde wezens’ –
en we laten vlekken achter op anderen. We kunnen niet anders dan anderen
beschadigen. (280-281) Denk daar maar eens goed over na wanneer je ambieert een
spoor na te laten. Krassende kraaien, krassen met de pen, krassen op de ziel. *
