AANGEZICHT
Je ziet een mens en dit, in normale omstandigheden, is waar je altijd het eerst naar of tegenaan kijkt: het aangezicht. Het heeft, alweer in normale omstandigheden, bijvoorbeeld niet na een verminking, twee ogen, een mond, een neus, een algemene constitutie en een samenspel van ondefinieerbare trekken waardoor het uniek en onbeschrijfelijk is. Denk maar aan de vergeefse moeite die de verliefde zich getroost om zich, midden in de woelende nacht, het gelaat van de geliefde voor de geest te halen. Dat spel is gedoemd om steriel te blijven.
Het aangezicht wordt afgeboord met oren, een haarlijn, de kin – maar die aspecten vallen eigenlijk al buiten de eerste blik. Het aangezicht is het eerste. Daar ketst de blik op af. Waarna hij zakt. Naar de borsten, als het om een vrouw gaat, en naar het kruis. Het is niet anders. Wij zijn apen. Geschrokken van dit platvloerse wegzakken, keert de blik terug. Om zich al dan niet aangesproken te weten door de bevestiging van de eerste indruk.
Elk aangezicht is, in zijn onvoorspelbaarheid, onverwachtheid, onbeschrijfelijkheid, een wonder. Geen wonder dat het hoogste goed voor de christenmens het van aangezicht-tot-aangezicht is, het aanschouwen van het aangezicht Gods. De variant van Levinas maakt in onze geseculariseerde wereld meer opgeld: le visage de l’Autre. Levinas baseert er de ethiek op. Maar is dat geen wankele basis: van hoeveel mensen staat ons, op een volstrekt onmotiveerbare en niet goed te praten manier, de kop niet aan?
Zowel in het Nederlands als in het Frans herbergt het woord aangezicht/visage de functie van het zien. Aangezicht heeft eerst en vooral met ogen te maken, met kijken en gezien worden. Met aanzien natuurlijk ook. Het aangezicht van de ander is tevens dat deel van zijn (haar) lichaam waarmee hij (zij) ons aankijkt. Dat maakt van zijn (haar) aangezicht – de seksuele differentiatie is hier uiteraard cruciaal – altijd ook de spiegel van de blik. En van óns aangezicht.
Dit lemma is lang, maar het behandelt dan ook een van de belangrijkste woorden in mijn woordenboek.
