Ik dus meteen terug naar de Fnac en… lezen maar. Niet
gestopt met lezen eigenlijk. Tot ik de laatste bladzijde omsloeg.
De angel in de titel valt op meerdere manieren te
interpreteren. De Engelse betekenis – engel – speelt zeker mee omdat een van de
verhaalelementen een kindersterfte betreft. Maar het gaat toch vooral over het steekwapen
waarmee bijen hun gif verspreiden: een van de hoofdpersonages is imker, en af
en toe steekt zo’n bij wel eens. Die bijen heeft Rogiers van doen omdat de
achteruitgang van deze diersoort een treffende illustratie vormt van de degradatie
van ons leefmilieu waarin het gif, dat onzichtbaar is, zich overal verspreidt
en niet kan bestreden worden. ‘We leefden in een tijd waarin schuilen voor
onheil steeds moeilijker werd.’
Er zijn de chemische wapens van de Koude Oorlog en van
andere oorlogen, er zijn de schadelijke stoffen die zich in het milieu
verspreiden en die vele jaren na hun inwerking tot kwalijke ziektes leiden, er
zijn de verderfelijke denkbeelden die bijvoorbeeld onze taal vergiftigen. ‘“Woorden
doen ertoe. Ze verraden een ideologie”, zo slaat hij mij met Jacques Derrida om
de oren.’
Het eerste deel van de roman, naar het dictum van
Paul-Henri Spaak getiteld ‘Nous avons peur’, speelt tijdens de Koude Oorlog. Hoofdpersonage
is Nathan Helmer, een Canadese militair op een NAVO-luchtmachtbasis in het
Noord-Franse Marville. Een transport van personen, onder wie Nathans zwangere
geliefde Margret, loopt slecht af. Margret verliest haar kind. Wat is er
gebeurd? Het blijft bij veronderstellingen en vermoedens. Rogiers heeft het
over experimenten met gif en legt verbanden met de experimenten die de nazi’s
uitvoerden op joden. De naam van dokter Mengele valt. Niet bij het haar getrokken
is dat want het is algemeen geweten dat er tussen de nazi’s en de Amerikaanse
oorlogsmachine ook in de ontwikkeling van de atoombom een rechtstreeks verband heeft
bestaan, bestaat.
Het tweede deel, ‘Time is out of joint’ (Shakespeare), speelt
een generatie later. Nu volgen we Alain, de zoon van Nathan uit diens tweede huwelijk.
Alain werkt als journalist voor een regionale krant. Hij zou zich graag
opwerken naar een groter bereik en belangrijkere onderwerpen, maar heeft in de
ogen van zijn werkgevers een te kritisch profiel. Vooral de kwesties van het
gif en de experimenten, kortom alles waarover zijn vader ongaarne spreekt,
interesseren Alain. Maar de geschiedenis herhaalt zich en de mens is een
hardleerse soort. Net als zijn vader moet Alain ondervinden dat het leven maar
weinig kansen biedt en nog minder de tijd om de juiste beslissingen te nemen.
Herkansingen, zo leert elke terugblik, biedt het leven niet: ‘Mogelijkheden
worden nooit absoluter dan wanneer ze onmogelijkheden zijn geworden.’ Dat besef
sluipt de levens binnen als een hardnekkig gif waarvoor geen antidotum bestaat.
Alain verzet zich lang tegen dit besef: ‘Alles wil ik doen om niet nog eens
voor jaren ondergedompeld te hoeven worden in een moeras van gemiste kansen en
een leven zonder verhaal.’ ‘[E]en leven zonder verhaal’, die zinsnede kun je op
twee manieren lezen.
Enfin, Angel
biedt nog veel meer. De roman is een kluwen van verhaallijnen, het gaat maar heen
en weer in de tijd en je moet goed bij de les blijven. Maar wat een inleving in
de personages, wat een beknopte en vlotte schrijfstijl, en wat een rijkdom aan
thema’s! Daarbij mag uiteraard ook de liefde niet ontbreken. Cupido treft ons
met zijn pijl, zijn angel. Maar veel meer dan een fundamentele eenzaamheid zit
er niet in, zo blijkt, zeker wanneer Nathan in de duisternis van de dementie
blijkt weg te zinken. ‘We wonen allemaal in ons eigen leven en niemand kan in
de tijd van een ander reizen. Het hoogst haalbare is dat je een deel van de
tijd en de weg samen aflegt.’
Angel is vooral
een roman over wat de mens met andere mensen en met de planeet aanricht –
Rogiers reikt stof genoeg aan om doordrongen te geraken van ‘een diepe
tristesse om het wezen van de mensheid’.
Inderdaad, het boek verdient beter dan amper één jaar na
zijn uitgave te worpen onderworpen aan de barbarij van de economische logica.
Papierversnipperaar, godbetert! Ik vind dat er parallellen te trekken zijn tussen
de hedendaagse uitgeverspraktijken en de boekverbrandingen door de nazi’s, maar
dat is voor een andere keer. Angel is
een bijzonder sterke roman en wie hem vernietigt is behalve een vandaal ook een
sukkel want Filip Rogiers heeft zijn goede gif al in menige geest ingebracht en
daar kan geen mens nog aan.
Filip Rogiers, Angel,
Polis, 2018, 247 p.
