zaterdag 26 maart 2016

Chantal Akerman, News From Home

Chantal Akerman is 25 wanneer ze – met weinig middelen en wellicht ook met weinig perspectieven – naar New York trekt. Ze maakt er News From Home, een film over eenzaamheid in een grootstad. Uit minimale middelen puurt ze een maximaal effect.

Ik aarzel om het woord ‘effect’ te gebruiken. Het klinkt misschien iets te pejoratief, en dat is zeker niet mijn bedoeling. Maar ik vind geen ander woord.

De film, 85 minuten, bestaat uit niets anders dan ellenlange shots – ik schreef bijna ‘ellendig lange’ – van auto’s die passeren of af en aan rijden, mensen die bij – ‘walk/don’t walk’ – oversteekplaatsen wachten en dan, jawel, oversteken, gevelrijen die passeren gefilmd uit een rijdende auto, metrostellen die aankomen en weer vertrekken en de mensen die in- uit die metrostellen stappen, passagiers in die metrostellen... Elke sequentie duurt meerdere minuten, soms wel meer dan tien minuten. De film besluit met een sequentie die daar van afwijkt – daarover straks meer.

Godfrey Reggio toonde met Koyaanisqatsi de grootstad op een andere manier. De stad als mouvement, als mierenhoop, als dolgedraaide mallemolen vol elkaar kruisende energiebanen en beweegredenen. Dat was een ander soort onmenselijkheid. Akerman toont ook veel mensen en beweging, maar zij focust op de eenzaamheid.

De film heeft een bezwerende werking. Eerst zit je, met je ingepeperde kijkverwachting, op actie te wachten, maar die komt er niet. Toch geraak je, nog voor de ergernis over de gefrustreerde verwachting zijn intrede kan doen, in de ban. Je blijft kijken, je begint te focussen op kleuren, kadreringen, richtingen... Op details. Op hoe de passanten (meestal niet) interageren met de camera, op spiegelingen, op het geluid.

Een voice-off leest brieven voor die de moeder van op het thuisfront stuurt. ‘Hoe gaat het daar? Heb je geld genoeg? Ben je al langsgegaan bij oom Jules (dat zal dan wel Akermans oncle d'Amérique zijn)? We missen je hier. Sylviane is ziek maar het gaat al beter. We hebben een kwakkelzomer. Vader doet je de groeten. Waarom schrijf je zo weinig? Heb je de 20 dollar die ik je stuurde goed ontvangen?’ Soms passeert er weer een auto over de kasseien van de havenstraten in Lower Manhattan of dendert er een metro voorbij en dan overstemmen deze geluiden de voice-off.

Niemand zegt een woord. In de hele film wordt niets gezegd. We zien honderden mensen, maar niemand spreekt. Eén keer zien we dwars door een stilstaande metrowagon een koppel op het tegenoverliggende perron elkaar kussen, maar dan vertrekt die metro alweer en het koppel is weg: misschien was het wel een hersenschim.

We zien het New York van 1975. Een grauwe stad, veel te grote auto’s die deinen, spuuglelijke kleren. De typografie, de schreeuwerige kleuren. Alles ziet er verschillend uit, en het resultaat is één homogene grauwheid. Er is veel verval. Veel is dichtgespijkerd, vele luiken zijn neergelaten. Er is veel vergankelijkheid. Tijdens de lange travelling op 10th Avenue staat de auto met daarin de haaks op de rijrichting filmende camera stil – waarschijnlijk voor een rood licht maar dat zien we dus niet – naast een vrachtwagen van de firma Fiebiger. ‘Artisans in Metals’. Het adres staat er ook bij: ‘476, 10th Avenue’. Ik zoek sporen van deze firma op het internet. Fiebiger heeft inderdaad bestaan, ze hebben nog meegewerkt aan de restauratie van het Vrijheidsbeeld. Maar in 1993 is de firma opgehouden te bestaan. Chantal Akerman overleed vorig jaar.

Akerman filmt hoofdzakelijk in twee richtingen: in de lengteas van de beweging en, in een hoek van negentig graden daarop, dwars op de beweging. In deze twee perspectieven herkennen we een commentaar op de plattegrond van Manhattan, die, zoals we weten, uit een grid bestaat, een rooster. De landmarks worden niet getoond, er wordt niet in de hoogte gefilmd, we zien nauwelijks groen en dus ook geen Central Park.

Eén keer wordt hiervan afgeweken: in de slotsequentie. De camera staat geposteerd op de ferryboot naar Staten Island en maakt zich los van de terminal aan Battery Park. Voor het eerst na meer dan een uur in toenemende mate claustrofobisch opgesloten te zijn geweest in het raster van Manhattan, zowel boven- als ondergronds, maken we ons los van de stad. We zien steeds meer van de beroemde skyline: de torengebouwen van de financiële wijk en, jawel, de WTC-Towers, die er toen nog maar een paar jaar stonden. We zien het water tussen schip en wal, een alsmaar toenemende hoeveelheid water. En daarboven: de meeuwen. En voor het eerst horen we, nadat we een hele film niemand in beeld een woord hebben horen zeggen, die meeuwen schreeuwen.

Eenzamer kan een beeld niet zijn. Ik weet niet of de interpretatie juist is, maar Akerman lijkt te suggereren dat die eenzaamheid aan haar verblijf in New York een einde heeft gemaakt en dat ze toegeeft aan de lokroep van thuis, hoe saai en monotoon en weinig uitzicht biedend die lokroep ook moge geweest zijn.

News From Home is een beklijvende film, die mij zin doet krijgen om alles van deze cineaste te zien.