EEN LEVEN LANG ZWIJGEN
Les chatouilles gaat over hoe een jeugdtrauma tot diep in de volwassenheid zijn sporen kan trekken als het niet eerder wordt ‘verwerkt’. (Met de aanhalingstekens probeer ik mijn twijfel uit te drukken met betrekking tot wat dat verwerken dan inhoudt. Psychoanalyse? Traumaverwerking? Een liefdevolle relatie? Rechtspraak en publieke veroordeling van de dader?)
Odette wordt als achtjarig kind op grensoverschrijdende wijze benaderd door huisvriend Gilbert (Pierre Deladonchamps). Met vleiereitjes, zelfbeklag, beloftes, cadeautjes, vermaningen en alle andere geijkte tactieken van de pedofiel vergrijpt Gilbert zich aan het onschuldige en onmondige dochtertje van zijn goede vrienden. Niemand, ook zijn eigen echtgenote, komt op het idee om hem te verdenken – niemand is alert genoeg om het vreemde gedrag van het kleine meisje op de juiste manier te interpreteren. Een paar keer staat zij op het punt haar schroom en schuldgevoelens te overwinnen en de waarheid te zeggen, maar telkens wordt zij door haar bazige moeder de mond gesnoerd. Hoogst pijnlijke passages zijn dat. Bijvoorbeeld wanneer de moeder, nadat ze bloed in een kinderslipje heeft aangetroffen, vindt dat haar dochtertje wel erg vroeg haar maandstonden begint te hebben. ‘Dat is vreemd,’ zegt ze. ‘Ik kreeg ze pas toen ik zeventien was. Maar ja, dat was erg laat.’ Zo egocentrisch is die moeder, zo onvermogend om de jeugdigheid van haar dochter en haar eigen veroudering te aanvaarden.
De kleine Odette speelt puik. Zo goed als je het van een kind kunt verwachten, zeker in zo’n heikele rol. Maar de volwassen Odette speelt echt de pannen van het dak. Werkelijk een schitterende prestatie van Andréa Bescond, die ook mederegisseur is van deze bijzonder sterke film. (Mag ik veronderstellen dat zij zeer goed weet waarover zij spreekt? Op basis van wat ik gezien heb, mag ik dat niet – maar ik mag het wel vermoeden.) Het is verbluffend, hoe Bescond uiteenlopende emotionele registers bespeelt: speelsheid, verdriet, nonchalance, woede. De moeder (Karin Viard) zet, van haar kant, op zeer overtuigende wijze een buitengewoon onsympathiek mens neer – het moet gezegd!
De acteerprestaties mogen overtuigend zijn, de sterkte van de film zit nog meer in de montage, in de snelheid, in de schijnbare luchtigheid. Dit is zoals cinema vandaag moet zijn: geen moment verveling, het gaat razendsnel vooruit. De verschillende sequenties in heden en verleden worden aan elkaar gelast met spectaculaire overgangen, genre ‘jonge Odette verlaat haar kinderkamer en komt, als volwassene, een andere kamer binnen’. En dan komen de dansscènes er ook nog eens bij, decorloos en uitgepuurd, om de emoties van het hoofdpersonage weer te geven in een taal die wél spreekt daar waar woorden tekortschieten.
En het is niet alleen acteren en montage. Deze film gaat ook nog eens ergens over. De feiten zijn verjaard. Maar Odettes angsten zijn dat niet, zij moet er nog dagelijks mee leven. Hoe is het mogelijk dat Odette pas zo laat in haar leven tot de verwerking komt van wat haar is aangedaan? Hoe is het mogelijk dat zij zolang heeft gezwegen? (Hier komt dat citaat van Lanoye van pas.) Odette heeft moeten afrekenen met drugs, met een brokkenparcours in haar relaties, met een verstoorde seksualiteit, met een kapseizende carrière als danseres. En dan hebben we het nog niet gehad over de schade die in de omgeving is aangebracht. Die schade is ook niet verjaard.
Odette werd haar jeugd ontnomen. Kan zij haar leven terugwinnen?
Éric Métayer en Andréa Bescond, Les chatouilles (2018), nog tot 22 mei te bekijken op VRT NU
Tom Lanoye, De draaischijf (2022)
