In deze rubriek heb ik het over door mij gelezen of in mijn bezit zijnde boeken waar een verhaal aan vasthangt of die iets bijzonders voor mij betekenen.
december 1983
SCHAAMTELOOS ERUDIET
‘Nee-nee, niet die van de Steinerschool.’ Dat moest ik vaak zeggen wanneer iemand mij vroeg wie die Steiner dan was die ik was beginnen te lezen.
Zelf had ik ook nog nooit van George Steiner gehoord toen mijn de prof die mij als promotor onder zijn hoede zou nemen, Arnold Burms, mij op het einde van het eerste semester van het eerste licentiaat wijsbegeerte (aan de KU Leuven) op zijn bestaan (dat van Steiner) had gewezen. Ik kocht (op 7 december 1983) en begon te lezen in On Difficulty and Other Essays en was, hoewel de Engelse taal voor mij geen evidente leestaal was (en het ook nooit zou worden), meteen verkocht. Hier was iemand aan het woord die dingen zei die mij aanspraken – en nog altijd aanspreken – en dat bovendien deed met een heldere didactische kwaliteit en een ongeremde eruditie. De essays in On Difficulty gaan over betekenis, moeilijkheid, privacy, lezen en nog meer zaken die met taal en betekenisoverdracht te maken hebben. Steiner schaamt zich niet over het feit dat hij veel weet; hij demonstreert dat als een omgevallen boekenkast. Hij is de vleesgeworden anti-anti-intellectualist.
Dat zou nog duidelijker worden toen ik hem enkele jaren later als geïnterviewde-van-vlees-en-bloed op de voorgrond zag treden in de onvolprezen tv-programma’s Nauwgezet en wanhopig en Van de schoonheid en de troost van de onlangs overleden Nederlandse televisiemaker en schrijver Wim Kayzer. Zichtbaar genietend van zijn geheugen en vermogen om zijn onmetelijke kennis dan ook nog eens in heldere bewoordingen schijnbaar achteloos uit de mouw te schudden, gaf hij daarin uiteenzettingen die, indien uitgeschreven, rechtstreeks in een boek konden worden gepubliceerd. Veel redactiewerk zouden ze niet vergen. (Op YouTube zijn een aantal van die uiteenzettingen te vinden.)
Op 19 januari schafte ik me – voor 481 frank – After Babel aan (ondertitel: Aspects of Language and Translation). De dag voordien had Desbarax (Naamsestraat – bestaat die boekhandel nog?) mij een kaartje gestuurd om te melden, ‘Aangaande uwe bestelling’, dat ik mijn exemplaar mocht komen ophalen. Aan deze service had Desbarax een postzegel van 9 frank gespendeerd. Nu zou zo’n kaartje met de post laten bezorgen 1,5 euro kosten. Indien de prijs van boeken de voorbije veertig jaar in dezelfde mate zou zijn gestegen als de posttarieven, dan zou ik nu voor After Babel (de niet-gebonden editie van Oxford University Press) 80 euro moeten betalen.
Niet-gebonden, zeg dat wel. Van mijn grondig, van A tot Z, gelezen en met potlood bewerkt exemplaar is de lijm volledig verdroogd en verkruimeld. Gevolg: mijn After Babel valt volledig uit elkaar.
Toen en later las ik nog wel het een en ander van George Steiner – ik heb hem altijd een inspirerende auteur gevonden. Hij leerde me, los van zijn inzichten en de talloze voorbeelden waarmee hij deze inzichten adstrueert, dat didactiek een talent is, geheugen een privilege, werkkracht een verdienste, uitmuntendheid geen schande en dat het milieu waarin je opgroeit en een nooit meer in te halen voorsprong op anderen verwerft een kwestie van toeval is.
In de licentiaatsverhandeling die ik uiteindelijk afleverde – en die, al zeg ik het zelf, goed werd onthaald – kreeg George onder het kopje ‘Steiners pleidooi voor stilte’ een apart hoofdstuk.
George
Steiner, After Babel (1975)
George
Steiner, On Difficulty (1978)
